Super I ad Thessalonicenses
Wykład Pierwszego Listu do Tesaloniczan
Prooemium
Prolog
Genesis 7:17
7:17 Factumque est diluvium quadraginta diebus super terram: et multiplicatae sunt aquae, et elevaverunt arcam in sublime a terra.
I wezbrały wody, i podniosły arkę wysoko nad ziemię (Rdz 7,17)
1. Haec verba competunt materiae huius epistolae. Ecclesia enim figuratur perb, sicut dicitur I Petr. III, 20, quia sicut in arca, caeteris pereuntibus, paucae animae salvatae sunt, ita in Ecclesia pauci, id est, soli electi salvabuntur.
1. Słowa te odpowiadają treści tego listu. Figurą Kościoła jest bowiem arka, jak jest napisane w 1 P 3,20, ponieważ jak w arce niewiele dusz zostało ocalonych, podczas gdy pozostałe uległy zatraceniu, tak w Kościele zostanie ocalonych niewielu, to znaczy jedynie wybrani.
Per aquas autem significantur tribulationes. Primo quia aquae impellunt irruendo, sicut tribulationes. Matth. VII, 25: venerunt flumina, et flaverunt venti, et irruerunt in domum illam. Sed impulsu fluminum Ecclesia non movetur. Unde subdit et non cecidit.
Wody zaś oznaczają utrapienia. Po pierwsze, dlatego że wody, podobnie jak utrapienia, uderzają gwałtownie. Mt 7,25: wezbrały potoki, zerwały się wichry i uderzyły w ten dom. Ale Kościół nie zostaje naruszony pod naciskiem wód. Dlatego dodaje Ewangelia: i nie runął.
Secundo aqua extinguit ignem. Eccli. XXX: ignem ardentem extinguit aqua. Sic tribulationes extinguunt impetus concupiscentiarum, ne homines ad libitum eas sequantur, sed non extinguunt veram caritatem Ecclesiae. Cant. VIII, 7: aquae multae non poterunt extinguere caritatem, nec flumina obruent illam.
Po drugie, ponieważ woda gasi ogień. Syr 3,30: ogień gorejący gasi woda. Tak utrapienia gaszą impet licznych pożądliwości, aby ludzie nie szli za nimi wedle swego kaprysu; nie gaszą one jednak prawdziwej miłości caritas do Kościoła. Pnp 8,7: wody wielkie nie zdołają ugasić miłości ani nie zatopią jej rzeki.
Tertio aquae submergunt per inundationem. Thren. III, 54: inundaverunt aquae super caput meum. Sed Ecclesia non per has submergitur. Iona II, 6: circumdederunt me aquae usque ad animam meam, abyssus vallavit me, pelagus operuit caput meum, etc.; et post: rursum videbo templum sanctum tuum, et cetera.
Po trzecie, ponieważ wody zatapiają przez powódź. Lm 3,54: wezbrały wody ponad moją głowę. Ale Kościół nie jest przez nie zatopiony. Jon 2,6: otoczyły mnie wody aż do duszy mojej, otchłań mnie otoczyła, morze przykryło moją głowę, itd.; a w Jon 2,5: znowu zobaczę Twoją świętą świątynię, itd.
2. Non ergo deficit, sed sublevatur. Et primo per elevationem mentis ad Deum. Gregorius: mala quae nos hic premunt, ad Deum nos ire compellunt. Os. VI, 1: in tribulatione sua mane consurgent ad me.
2. Dlatego Kościół nie upada, ale zostaje wyniesiony. Po pierwsze, przez wzniesienie umysłu do Boga. Grzegorz: „złe rzeczy, które nas tutaj uciskają, przymuszają nas, by iść do Boga”. Oz 6,1 (Vlg): w swym utrapieniu rano powstaną ku mnie.
Secundo per spiritualem consolationem. Ps. XCIII, 19: secundum multitudinem dolorum in corde meo consolationes tuae laetificaverunt animam meam. II Cor. I, 5: sicut abundant passiones Christi in nobis, ita per Christum abundat consolatio nostra.
Po drugie, przez duchowe pocieszenie. Ps 94(93),19: stosownie do ogromu bólu w moim sercu, Twoje pocieszenia rozweseliły moją duszę; 2 Kor 1,5: jak obfitują w nas cierpienia Chrystusa, tak przez Chrystusa obfituje nasze pocieszenie.
Tertio per multiplicationem fidelium, quia tempore persecutionum Deus multiplicavit Ecclesiam. Ex. I, 12: quantoque magis opprimebant eos, tanto magis multiplicabantur et crescebant.
Po trzecie, przez pomnożenie liczby wiernych, ponieważ w czasie prześladowań Bóg pomnożył Kościół. Wj 1,12: ale im bardziej ich uciskali, tym bardziej się mnożyli i rozrastali.
Sic ergo convenit
Tak więc słowa te odpowiadają
huic epistolae, quia isti multas tribulationes passi, steterunt fortes. Videamus ergo textum.
treści tego listu, ponieważ jego adresaci, mimo że znieśli wiele utrapień, pozostali mocni. Zobaczmy zatem tekst.
Caput 1
Rozdział pierwszy
Introductio
Lectio 1
Wykład 1 (1 Tes 1,1–10)
Exemplum Thessalonicensium
1:1 Paulus, et Silvanus, et Timotheus ecclesiae Thessalonicensium in Deo Patre, et Domino Jesu Christo. [n. 3] Gratia vobis, et pax. [n. 6]
1:2 Gratias agimus Deo semper pro omnibus vobis, memoriam vestri facientes in orationibus nostris sine intermissione, [n. 7]
1:3 memores operis fidei vestrae, et laboris, et caritatis, et sustinentiae spei Domini nostri Jesu Christi, ante Deum et Patrem nostrum: [n. 10]
1:4 scientes, fratres dilecti a Deo, electionem vestram: [n. 11]
1:5 quia Evangelium nostrum non fuit ad vos in sermone tantum, sed et in virtute, et in Spiritu Sancto, et in plenitudine multa, sicut scitis quales fuerimus in vobis propter vos. [n. 13]
1:6 Et vos imitatores nostri facti estis, et Domini, excipientes verbum in tribulatione multa, cum gaudio Spiritus Sancti: [n. 15]
1:7 ita ut facti sitis forma omnibus credentibus in Macedonia, et in Achaia. [n. 17]
1:8 A vobis enim diffamatus est sermo Domini, non solum in Macedonia, et in Achaia, sed et in omni loco fides vestra, quae est ad Deum, profecta est ita ut non sit nobis necesse quidquam loqui.[n. 19]
1:9 Ipsi enim de nobis annuntiant qualem introitum habuerimus ad vos: et quomodo conversi estis ad Deum a simulacris, servire Deo vivo, et vero, [n. 20]
1:10 et exspectare Filium ejus de caelis (quem suscitavit a mortuis) Jesum, qui eripuit nos ab ira ventura. [n. 22]
3. Apostolus vult munire hic Ecclesiam contra tribulationes et
3. Apostoł pragnie umocnić tutaj Kościół w obliczu utrapień.
primo contra tribulationes praesentes, et hoc in prima epistola.
Po pierwsze, wobec utrapień obecnych, co czyni w Pierwszym Liście do Tesaloniczan.
Secundo contra futuras, tempore antichristi, et hoc in secunda.
Po drugie, wobec utrapień przyszłych w czasach Antychrysta, co czyni w Drugim Liście do Tesaloniczan.
Prima dividitur in salutationem et epistolarem narrationem, ibi gratias agimus.
Pierwszy list dzieli się na pozdrowienie i narrację epistolarną: dziękujemy Bogu (1 Tes 1,2; nr 7).
Item primo tangit personas salutantes;
Stąd, po pierwsze, krótko wspomina osoby pozdrawiające;
secundo Ecclesiam salutatam;
po drugie, pozdrawiany Kościół (1 Tes 1,1b; nr 5);
tertio bona optata.
po trzecie, dobra, których im życzy (1 Tes 1,1c; nr 6).
4. Notandum est autem, quod quia ubi non delinquimus, omnes pares sumus, ideo quia istis bonis scribit, non facit mentionem de officio suo, sed solum de nomine humilitatis, quod est Paulus. Sap. VII, 11: et innumerabilis honestas per manus illius. Et adiungit duos, qui eis praedicaverunt cum eo, scilicet Silvanum, qui est Sylas, et Timotheum, quem circumcidit, ut dicitur Act. XVI, 3.
4. Trzeba zaś zauważyć, że wszyscy jesteśmy równi, gdy nie dopuszczamy się zła, i dlatego, pisząc do tych dobrych, Apostoł nie wspomina o swoim urzędzie, lecz tylko o swoim imieniu oznaczającym pokorę, jakim jest Paweł. Mdr 7,11: z jej rąk niezliczone bogactwa. Dodaje imiona dwóch osób, które głosiły razem z nim, mianowicie Sylwan, czyli Sylas, oraz Tymoteusz, którego obrzezał, jak o tym mowa w Dz 16,3.
5. Salutat autem ecclesiam, quae est congregatio fidelium. Et hoc in Deo Patre et Domino nostro Iesu Christo, id est, in fide Trinitatis, et divinitatis et humanitatis Christi, quia in horum cognitione erit nostra beatitudo.
5. Pozdrawia Kościół, który jest zgromadzeniem wiernych. A to w Bogu Ojcu i w naszym Panu Jezusie Chrystusie, to znaczy w wierze w Trójcę Świętą oraz bóstwo i człowieczeństwo Chrystusa, ponieważ na ich poznaniu będzie polegać nasza szczęśliwość.