Super I ad Timotheum Wykład Pierwszego Listu do Tymoteusza Prooemium Prolog Ecclesiasticus 10:4 ^10:4 In manu Dei potestas terrae, et execrabilis omnis iniquitas gentium, et utilem rectorem suscitabit in tempore super illam. W ręku Boga władza nad ziemią, a wszelka nieprawość narodów jest odrażająca i pożytecznego rządcę wzbudzi nad nią w swoim czasie (Syr 10,4) 1. Haec verba materiae huius epistolae conveniunt. Prius enim instruxit Ecclesiam in his, quae ad eius unitatem pertinent, hic instruit ipsos rectores Ecclesiae, qui sunt quasi principalia membra eius. Circa quod videnda est ista instructio et utilitas. 1. Te słowa odpowiadają treści listu. Najpierw Apostoł pouczył bowiem Kościół o tych rzeczach, które dotyczą jedności, tutaj poucza rządców Kościoła, którzy są jakby naczelnymi częściami ciała Kościoła. Należy więc widzieć to pouczenie i jego pożytek jako odnoszące się do tego tematu. Instructio est in Deo, quia in manu Dei, et cetera. Et hoc tripliciter, quia ab ipso exoritur. Rom. XIII, 1: non est potestas nisi a Deo. Item quod secundum Deum debet regulari. Prov. VIII, 15: per me reges regnant, et conditores legum iusta decernunt. Item quia secundum Dei dispositionem, eorum potestas fundatur. Dan. II, 21: et ipse mutat tempora et aetates, transfert regna atque constituit. Pouczenie jest w Bogu: w ręku Boga, itd. I to na trzy sposoby: po pierwsze, ponieważ wychodzi od Niego. Rz 13,1: nie ma władzy, jak tylko od Boga. Po drugie, powinno być poddane regule zgodnie z zamysłem Boga. Prz 8,15: przeze mnie królowie królują i prawodawcy stanowią, co jest sprawiedliwe. Po trzecie, ich władza ma podstawę w boskim zrządzeniu. Dn 2,21: i to On odmienia czasy i wieki, przenosi królestwa i ustanawia. Item utilitas eorum ostenditur, quia est ad cohibendam nequitiam hominum, quia execrabilis omnis iniquitas gentium. Iusto non est lex posita. Rectores legis tripliciter debent se habere ad mala. Primo ut ea corde odio habeant. II Mach. III, 1: animo odio habentes mala, et cetera. Secundo ut prohibeant ea ne fiant. Prov. XX, 8: rex qui sedet in solio iudicii dissipat omne malum. Tertio ut facta puniant. Rom. XIII, 4: minister enim Dei est, vindex in iram eius qui male agit. Ponadto, ukazana jest ich pożyteczność. Celem rządców jest bowiem powstrzymywanie niegodziwości ludzkiej. Syr 10,4: wszelka niegodziwość narodów jest odrażająca; 1 Tm 1,9: Prawo nie jest ustanowione dla sprawiedliwego. Rządcy prawa powinni odnosić się do zła na trzy sposoby. Po pierwsze, z serca go nienawidzić. 2 Mch 3,1: dla serc nienawidzących złego, itd. Po drugie, zakazywać go, aby się nie zdarzało. Prz 20,8: król, który siedzi na stolicy sądowej, wszystko złe rozprasza. Po trzecie, karać za dokonane zło. Rz 13,4: jest bowiem sługą Bożym, mścicielem zagniewanym na tego, co źle czyni. Quarto videnda est utilitas, ibi utilem rectorem, et cetera. Et ad tria est utilis rector, quae notantur Eccli. XLIX, 17: Ioseph princeps fratrum, ut gentem sustentet per potentiam. Is. XIX, 4: et rex fortis dominabitur eorum, et cetera. Rector fratrum, dirigendo per sapientiam. Is. XXXII, 8: princeps ea quae sunt digna principe cogitabit, et cetera. Eccli. X, 24: in medio fratrum rector illorum. Stabilimentum populi, ut cohibeat ab iniustis per iustitiam, Ps. XVII, 27: tu populum humilem salvum facies, et oculos superborum humiliabis, et cetera. Po czwarte, należy rozważyć pożytek. Syr 10,4: pożyteczny rządca. Rządca jest pożyteczny w odniesieniu do trzech rzeczy. Po pierwsze, aby władzą zachowywał naród. Syr 49,15: Józef, książę braci. Po drugie, aby z mądrością kierował. Iz 19,4: a król mocny będzie panował nad nimi, itd.; Syr 49,15: rządca braci. Po trzecie, aby przez sprawiedliwość powstrzymywał niesprawiedliwych. Iz 32,8: książę będzie myślał o sprawach godnych władcy, itd.; Syr 10,20: między braćmi rządca ich; Syr 49,15: umocnienie ludu; Ps 18(17),28: Ty lud uniżony zbawisz i oczy pysznych upokorzysz, itd. 2. Et sic patet materia harum epistolarum, quia est ad instructionem rectorum populi fidelis, in quo quidam praeferuntur in spiritualibus, sicut praelati Ecclesiarum, quos primo instruit; quidam vero in temporalibus, quos secundo monet; et hoc in epistola ad Philemonem. 2. I w ten sposób jasna się staje treść tych listów napisanych po to, aby pouczyć rządców wiernego ludu, w którym niektórzy dają pierwszeństwo sprawom duchowym, tak jak przełożeni Kościoła. Ich poucza w pierwszej kolejności. Inni zaś dają pierwszeństwo sprawom doczesnym. Ich napomina w drugiej kolejności, co czyni w Liście do Filemona. Circa primum tres sunt epistolae, secundum tria quae competunt praelato, quorum primum est ut gubernet populum; secundum, ut pro populo subdito patiatur; tertium, ut malos coerceat. Na temat pierwszego zagadnienia istnieją trzy listy, stosownie do trzech rzeczy przysługujących przełożonemu Kościoła: po pierwsze, aby rządził ludem; po drugie, aby cierpiał za lud mu poddany; po trzecie, aby poskramiał złych. Primum in prima ad Timotheum; secundum in secunda, ubi agit de martyrio; tertium in epistola ad Titum, ubi agit ac docet quomodo vitet haereticos, ut etiam patet in argumentis epistolarum. Pierwszą rzeczą zajmuje się w Pierwszym Liście do Tymoteusza; drugą w Drugim Liście do Tymoteusza, gdzie mówi o męczeństwie; trzecią w Liście do Tytusa, gdzie uczy, w jaki sposób unikać heretyków, co również jest jasne na podstawie wywodów zawartych w tych listach. Caput 1 Rozdział pierwszy Introductio Lectio 1 Wykład 1 (1 Tm 1,1–2) Salutatio ^1:1 Paulus Apostolus Jesu Christi secundum imperium Dei Salvatoris nostri, et Christi Jesu spei nostrae, [n. 3] ^1:2 Timotheo dilecto filio in fide. Gratia, misericordia, et pax a Deo Patre, et Christo Jesu Domino nostro. [n. 5] 3. Dividitur haec epistola in salutationem et epistolarem narrationem, ibi sicut rogavi. 3. Ten list dzieli się na pozdrowienie i narrację epistolarną: Jak cię prosiłem (1 Tm 1,3; nr 7). Circa primum tria facit, quia Co do pierwszego czyni trzy rzeczy: primo ponitur persona salutans, po pierwsze, przedstawia osobę pozdrawiającą; secundo persona salutata; po drugie, osobę pozdrawianą (1 Tm 1,2a; nr 5); tertio bona optata. po trzecie, dobra, których życzy (1 Tm 1,2b; nr 6). 4. Describit autem personam salutantem, primo ex nomine Paulus, quod convenit auctoritati propter duo. In apostolatu enim duo sunt, scilicet altitudo potestatis, ad quam exaltantur humiles. I Reg. XV, 17: cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es. Et Paulus dicitur modicus. Item claritas sapientiae, et hanc Dominus praebet parvulis. Matth. XI, 25: revelasti ea parvulis, et cetera. 4. Opisuje zaś osobę pozdrawiającą następująco: po pierwsze, na podstawie imienia Paweł, które odpowiada autorytetowi z dwóch powodów. W apostolacie zawierają się bowiem dwie rzeczy: po pierwsze, wzniosłość władzy, do której zostają wyniesieni pokorni. 1 Sm 15,17: czy gdyś był maluczki w oczach swoich, nie stałeś się głową nad pokoleniami Izraelowymi? A imię Paweł oznacza „skromny”. Po drugie, blask mądrości, a tego udziela Pan maluczkim. Mt 11,25: objawiłeś je maluczkim, itd. Secundo ex auctoritate, quia apostolus, id est, missus. Io. XX, 21: sicut misit me Pater. I Cor. IX, 2: signaculum apostolatus mei vos estis in Domino. Po drugie, na podstawie autorytetu: apostoł to znaczy „posłany”. J 20,21: jak Ojciec mnie posłał; 1 Kor 9,2: pieczęcią apostolstwa mojego wy jesteście w Panu. Tertio ex origine huius auctoritatis, unde dicit Iesu Christi secundum imperium Dei, et cetera. Act. XIII, 2: segregate mihi Barnabam et Saulum in opus ad quod assumpsi eos. I Reg. XIII, 14: quaesivit sibi Dominus virum iuxta cor suum, et cetera. Ex quo patet quod praelati ex necessitate praecepti tenentur ad ea quae sunt proprii officii. I Cor. c. IX, 16: vae mihi enim est, si non evangelizavero. Et Christi Iesu spei nostrae, qui est spes nostra, ut ad eum veniamus. Phil. I, 23: desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo, et cetera. Vel spei nostrae, quia per ipsum speramus adipisci bona aeterna. I Petr. I, 3: regeneravit nos in spem vivam, et cetera. Rom. XV, 4: per consolationem Scripturarum spem habeamus. Po trzecie, na podstawie źródła tego autorytetu, dlatego powiada: Jezusa Chrystusa, z nakazu Boga. Dz 13,2: odłączcie mi Barnabę i Szawła do dzieła, do którego ich powołałem; 1 Sm 13,14: poszukał sobie Pan męża według serca swego, itd. Z tego wynika, że przełożeni Kościoła z konieczności płynącej z przykazania są zobowiązani do wypełniania tego, co jest właściwe dla ich urzędu. 1 Kor 9,16: albowiem biada mi, gdybym nie głosił Ewangelii. I Jezusa Chrystusa nadziei naszej, który jest naszą nadzieją, abyśmy do Niego przyszli. Flp 1,23: pragnę być rozwiązanym i być z Chrystusem, itd. Albo: nadziei naszej, ponieważ przez Niego mamy nadzieję uzyskać dobra wieczne. 1 P 1,3: odrodził nas do żywej nadziei, itd.; Rz 15,4: przez pociechę z Pisma mieli nadzieję. 5. Personam salutatam describit tripliciter. Primo ex nomine, cum dicit Timotheo, de quo Act. XVI. Item ex affectione, dicens dilecto. Phil. II, 20: neminem habeo tam unanimem, et cetera. Item ex filiatione, dicens filio in fide, scilicet a se converso. I Cor. c. IV, 17: misi ad vos Timotheum filium meum charissimum, et fidelem in Domino, et cetera. 5. Osobę pozdrawianą opisuje na trzy sposoby. Po pierwsze, na podstawie imienia, gdy mówi: Tymoteuszowi, o którym jest mowa w Dz 16,1. Po drugie, na podstawie uczucia, mówiąc: umiłowanemu. Flp 2,20: nikogo nie mam tak jednomyślnego, itd. Po trzecie, na podstawie synostwa, mówiąc: synowi w wierze, a mianowicie nawróconemu przez niego. 1 Kor 4,17: posłałem do was Tymoteusza, który jest moim najdroższym i wiernym synem w Panu, itd. 6. Tunc autem primo ponit bona optata, et deinde ostendit a quo sunt. 6. Następnie zaś, po pierwsze, wymienia dobra, których życzy, a dalej ukazuje, od kogo one pochodzą. Sciendum est autem quod in aliis epistolis duo ponuntur, hic tria, quia praelati pluribus indigent. Et ideo dicit gratia et misericordia, primo sibi, et deinde aliis. Et sumitur hic misericordia pro remissione peccatorum, quia haec est ex Dei misericordia: gratia vero pro munere gratiarum, quo indigent praelati. Vel gratia, sicut in aliis, pro gratia iustificante, sed misericordia pro munere divino in spiritualibus charismatibus exaltante. Sap. IV, 15: gratia Dei et misericordia in sanctos eius, et respectus in electos illius. Et pax, scilicet tecum, et per te aliis. Ps. LXXI, 3: suscipiant montes pacem. Trzeba wiedzieć, że w innych listach wymieniane są dwa dobra, tutaj zaś trzy, ponieważ przełożeni Kościoła potrzebują liczniejszych dóbr. I dlatego powiada: Łaska, miłosierdzie – najpierw dla nich samych, a następnie dla innych. Miłosierdzie jest tutaj rozumiane jako odpuszczenie grzechów, ponieważ pochodzi ono z miłosierdzia Bożego; łaska jest zaś rozumiana jako urząd udzielania łask, którego potrzebują przełożeni. Albo: łaska rozumiana jest tak, jak w przypadku innych ludzi, jako łaska usprawiedliwiająca, natomiast miłosierdzie – jako dar Boży do bycia wyniesionym do posiadania duchowych charyzmatów. Mdr 4,15: łaska Boża i miłosierdzie jest ze świętymi Jego, i wzgląd na wybranych Jego. I pokój, mianowicie z tobą, a przez ciebie z innymi. Ps 72(71),3: niech przyjmą góry pokój. Sed unde? A Deo, ut dent populo. Iac. c. I, 17: omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum. Et Christo Iesu Domino nostro, scilicet per quem maxima nobis et pretiosa promissa donavit, II Petr. I, 2. Lecz skąd? Od Boga, aby go udzielili ludowi. Jk 1,17: hojne udzielenie i wszelki dar doskonały są z wysoka, zstępując od Ojca świateł. I Chrystusa Jezusa, Pana naszego, to znaczy Tego, przez którego nam udzielił największych i cennych obietnic (2 P 1,4). Lectio 2 Wykład 2 (1 Tm 1,3–5) Finis praecepti ^1:3 Sicut rogavi te ut remaneres Ephesi cum irem in Macedoniam, ut denuntiares quibusdam ne aliter docerent, [n. 7] ^1:4 neque intenderent fabulis, et genealogiis interminatis: quae quaestiones praestant magis quam aedificationem Dei, quae est in fide. [n. 10] ^1:5 Finis autem praecepti est caritas de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta. [n. 11] 7. Hic incipit epistolaris narratio. Et est haec epistola quasi pastoralis regula, quam Apostolus tradit Timotheo, instruens de omnibus, quae spectant ad regimen praelatorum, et eo ordine quo debet esse intentio. 7. Tutaj rozpoczyna narrację epistolarną. Ten list jest jakby regułą pasterską, którą Apostoł przekazuje Tymoteuszowi, pouczając o wszystkim, co odnosi się do rządów przełożonych Kościoła, oraz o porządku, którym powinien kierować się ich zamiar. Primo ergo instruit eum de spiritualibus ministrandis, Po pierwsze więc, poucza go o służbie w rzeczach duchowych;