Super ad Colossenses
Wykład Listu do Kolosan
Prooemium
Prolog
I Machabæorum 3:3
3:3 Et dilatavit gloriam populo suo, et induit se loricam sicut gigas, et succinxit se arma bellica sua in praeliis, et protegebat castra gladio suo.
Bronił swoim mieczem całego obozu (1 Mch 3,3)
1. Haec verba congruunt materiae huius epistolae ad Colossenses, quia totus status huius vitae est in pugnatione militantium, quorum habitacula castra dicuntur. Iob VII, v. 1: militia est vita hominis super terram. Ideo habitacula fidelium nomine castrorum figurantur. Unde Ecclesia similitudinem habet castrorum. Gen. XXXII, 2: castra Dei sunt haec.
1. Powyższe słowa odpowiadają treści Listu do Kolosan, ponieważ cały stan obecnego życia jest walką żołnierzy, których miejsce zamieszkania zwie się obozem. Hi 7,1: bojowaniem jest żywot człowieka na ziemi. Z tego powodu miejsce zamieszkania wiernych określa się mianem obozu. Stąd Kościół posiada podobieństwo do obozu. Rdz 32,2: to jest obóz Boga.
Haec castra tripliciter impugnantur. A quibusdam quasi obsidentibus, qui manifeste se erigunt contra Ecclesiam. Apoc. XX, 8: ascenderunt super latitudinem terrae, et circuierunt castra sanctorum et civitatem dilectam. Ab aliis latenter decipitur, sicut ab haereticis. Rom.: per dulces sermones et benedictiones seducunt corda hominum, et cetera. II Tim. III, 13: mali autem homines et seductores proficient in peius, errantes et in errorem mittentes. A quibusdam, scilicet domesticis, per diversas corruptelas peccatorum quae sunt ex corruptione carnis. Gal. V, 17: caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Eph. ult.: non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes, et cetera.
Ten obóz jest atakowany na trzy sposoby. Przez niektórych, jakby oblegających go, którzy otwarcie powstają przeciwko Kościołowi. Ap 20,9: wyszli na powierzchnię ziemi i otoczyli obóz świętych i miasto umiłowane. Przez innych jest skrycie zwodzony, jak przez heretyków. Rz 16,18: słodkimi słowami i pochlebstwami uwodzą serca ludzi; 2 Tm 3,13: źli zaś ludzie i uwodziciele staną się jeszcze gorsi, błądząc i w błąd wprowadzając. Przez innych, a mianowicie domowników, jest atakowany zepsuciem grzechów, które pochodzą z zepsucia ciała. Ga 5,17: bowiem ciało pożąda przeciwko duchowi, a duch przeciwko ciału; Ef 6,12: nie toczymy bowiem boju przeciw ciału i krwi, lecz przeciw książętom.
Praelati Ecclesiae sunt duces, Ps. LXVII, 28: principes Iuda duces eorum, ad quorum officium pertinet contra omnia praedicta castra Ecclesiae munire. Contra peccata quidem, per exhortationes. Is. LVIII, 1: annuntia populo meo scelera eorum, et domui Iacob peccata eorum. Contra haereticos, per sanam doctrinam. I Tim. I: amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, et cetera. Contra persecutores, exemplo, scilicet patienter tolerando.
Przełożeni Kościoła są wodzami – Ps 68(67),28: książęta Judy, wodzowie ich – do których obowiązku należy obwarowanie obozu Kościoła przeciwko wszystkim wspomnianym wrogom. Przeciwko grzechom przez upomnienia. Iz 58,1: ogłaszaj mojemu ludowi jego zbrodnie i domowi Jakuba jego grzechy! Przeciwko heretykom przez zdrowe nauczanie. Tt 1,9: obejmując tego, kto jest wiernej mowy, odpowiadającej nauczaniu, itd. Przeciwko prześladowcom przez przykład, mianowicie cierpliwe ich znoszenie.
Sic Paulus protexit gladio spirituali, quia in suis epistolis corripiebat peccata, confutabat haereses, animabat ad patientiam. De primo, Eph. V, 3: fornicatio autem et omnis immunditia aut avaritia nec nominetur in vobis, et cetera. De secundo, Tit. III, 10: haereticum hominem post primam et secundam correptionem devita, et cetera. De tertio, II Cor. XI per totum patet quomodo animabat ad patientiam.
W ten sposób Paweł bronił Kościoła duchowym mieczem, ponieważ w swoich listach po pierwsze karcił grzechy, po drugie odpierał herezje, po trzecie ożywiał cierpliwość. O pierwszym pisał w Ef 5,3: niech nawet nie wspomina się wśród was o nierządzie i wszelkiej nieczystości albo chciwości; o drugim w Tt 3,10: człowieka heretyka po pierwszym i drugim skarceniu wystrzegaj się; o trzecim w 2 Kor 11,1–33. Na podstawie całego tego rozdziału jest jasne, w jaki sposób ożywiał cierpliwość.
2. Et sic tanguntur duo in verbis propositis, scilicet Ecclesiae status, cum dicitur castra, et Apostoli studium, ibi protexit.
2. I w ten sposób w powyższych słowach dotyka się dwóch zagadnień, a mianowicie stanu Kościoła, kiedy jest nazywany obozem, oraz gorliwego starania Apostoła („bronił”.)
In castris autem debet esse sollicitudo ad mala vitanda. Deut. XXIII, 14: ut sint castra tua sancta, et nihil in eis appareat foeditatis. Item ordo ad ducem et ad se. Cant. c. VII, 1: quid videbis in Sunamite, nisi choros castrorum? Gen. XXXII, 2: castra Dei sunt haec. Item terror ad hostes. Cant. VI, v. 3: terribilis ut castrorum acies ordinata.
W obozie zaś powinna panować troska o unikanie złych rzeczy. Pwt 23,15: i niech będzie obóz twój święty, a niech nie będzie w nim widać żadnego plugastwa. Również przyporządkowanie do wodza i do siebie nawzajem. Pnp 7,1: cóż ujrzysz w Szulamitce, tylko hufce obozu?; Rdz 32,3: to jest obóz Boga. Podobnie ma on budzić przerażenie u wrogów. Pnp 6,10: straszna jak obóz wojska uszykowany porządnie.
Sed Apostolus circa protectionem erat sollicitus tamquam pastor, cuius est dirigere oves diligenter ne errent. Io. X, 4: ante eas vadit, et cetera. Et sic Apostolus faciebat. Phil. III: imitatores mei estote, sicut et ego Christi. Item pascere abundanter, ne deficiant. I Petr. V, 2: pascite, qui in vobis est, domini gregem, et cetera. Et sic Apostolus faciebat. I Cor. I, 2: tamquam parvulis lac dedi vobis.
Lecz co do obrony Apostoł był troskliwy niczym pasterz, którego obowiązkiem jest prowadzić owce uważnie, aby nie pobłądziły. J 10,4: przed nimi kroczy. I Apostoł postępował w ten sposób. Flp 3,17: bądźcie naśladowcami moimi, jak ja jestem naśladowcą Chrystusa. Powinien również karmić je obficie, aby nie osłabły. 1 P 5,2: paście stado Boże, które jest przy was. I w ten sposób postępował Apostoł. 1 Kor 3,2: jak niemowlętom dałem wam mleko.
Item defendere potenter, ne pereant. Eccli. c. VII, 6: noli velle fieri iudex, nisi valeas virtute irrumpere iniquitates. I Reg. XVII, 34: pascebat servus tuus patris sui gregem, et veniebat leo, vel ursus, et cetera. Et ideo dicit, quod Apostolus protegebat castra, id est Ecclesiam Dei, gladio, quod est verbum Dei, ut dicitur Eph. VI: vivus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti, et cetera.
Podobnie obowiązkiem jest bronić z mocą, aby nie ulegli zatraceniu. Syr 7,6: nie staraj się być sędzią, jeśli nie zdołasz mocą przełamać nieprawości; 1 Sm 17,35: kiedy sługa twój pasał owce u swojego ojca, a przyszedł lew lub niedźwiedź, itd. I dlatego stwierdza, że Apostoł bronił obozu, to znaczy Kościoła Bożego, mieczem, którym jest słowo Boże, jak powiada Hbr 4,12: żywe bowiem jest słowo Boże, skuteczne i przenikliwsze niż wszelki miecz obosieczny.
Sic ergo materia huius epistolae est haec. Quia in epistola ad Ephesios ostendit modum ecclesiasticae unitatis; in epistola ad Philippenses ostendit eius profectum et conservationem; in hac autem agit de eius conservatione contra haereticos, qui depravaverant eos seducendo, et cetera.
Taka jest zatem treść tego listu. Ponieważ w Liście do Efezjan wskazał sposób, w jaki istnieje jedność Kościoła, w Liście do Filipian ukazał jego rozwój i zachowanie w istnieniu, w tym zaś mówi o jego ochronie przed heretykami, którzy zdeprawowali ich uwodzeniem.
Caput 1
Rozdział pierwszy
Incarnatio
Lectio 1
Wykład 1 (Kol 1,1–2)
Salutatio
1:1 Paulus apostolus Jesu Christi per voluntatem Dei, et Timotheus frater: [n. 3]
1:2 eis, qui sunt Colossis, sanctis, et fidelibus fratribus in Christo Jesu. [n. 6]
1:3 Gratia vobis, et pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo. [n. 7] Gratias agimus Deo, et Patri Domini nostri Jesu Christi semper pro vobis orantes: [n. 8]
3. Dividitur autem haec epistola in salutationem, et tractatum, ibi gratias, et cetera.
3. List dzieli się na pozdrowienie i główny wywód: Dzięki czynimy (Kol 1,3).
Item primo ponuntur personae salutantes;
Zatem, po pierwsze, wymienia osoby pozdrawiające;
secundo personae salutatae, ibi his qui sunt;
po drugie, osoby pozdrawiane: tych, którzy są w Kolosach (Kol 1,2a; nr 6);
tertio bona optata, ibi gratia vobis.
po trzecie, dobra, których im życzy: Łaska wam (Kol 1,2b; nr 7).
Circa primum
Co do pierwszego,
primo ponitur principalis persona;
po pierwsze, przedstawia główną osobę (Kol 1,1a; nr 4);
secundo adiuncta, ibi et Timotheus.
po drugie, osobę towarzyszącą: i Tymoteusz (Kol 1,1b; nr 5).
4. Principalis primo tangitur ex nomine Paulus, id est humilis. Tales enim percipiunt sapientiam. Matth. XI, 25: abscondisti haec a sapientibus et prudentibus, et revelasti ea parvulis. Et ideo docet eam.
4. Po pierwsze, przedstawia z imienia osobę główną: Paweł, to znaczy „pokorny”. Tacy bowiem osiągają mądrość. Mt 11,25: ukryłeś te rzeczy przed mądrymi i roztropnymi, a objawiłeś je maluczkim. I dlatego naucza tej mądrości.
Secundo ab officio, scilicet apostolus, id est missus, scilicet ad procurandum salutem fidelium. Act. XIII, 2: segregate mihi Saulum et Barnabam in opus ad quod assumpsi eos. Io. XX, 21: sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Et apostolus, non cuiuslibet, sed Iesu Christi, cuius gloriam quaerit, non sui ipsius. II Cor. IV, 5: non enim nosmetipsos praedicamus, sed Iesum Christum Dominum nostrum, nos autem servos vestros per Iesum.
Po drugie, z urzędu, mianowicie apostoł, to znaczy „posłany”, aby mianowicie dbać o zbawienie wiernych. Dz 13,2: odłączcie mi Szawła i Barnabę do dzieła, do którego ich powołałem; J 20,21: jak Ojciec Mnie posłał, tak Ja was posyłam. I apostoł nie kogokolwiek, lecz Jezusa Chrystusa, którego chwały szuka, a nie swojej własnej. 2 Kor 4,5: nie głosimy bowiem siebie samych, lecz Chrystusa Jezusa, Pana naszego, nas zaś jako sługi wasze przez Jezusa.
Sed quidam aliquando perveniunt ad officium ex ira Dei propter peccatum populi. Iob XXXIV, 30: qui regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi. Os. XIII, v. 11: dabo tibi regem in furore meo. Et ideo dicit per voluntatem Dei, scilicet eius beneplacitum. Ier. III, 15: dabo vobis pastores iuxta cor meum, et pascent vos scientia et doctrina.
Lecz czasem niektórzy osiągają urząd na skutek gniewu Bożego, z powodu grzechu ludu. Hi 34,30: czyni, aby z powodu grzechów ludu królował człowiek obłudny; Oz 13,11: dam ci króla w zapalczywości mojej. Dlatego mówi: z woli Bożej, to znaczy z Jego upodobania. Jr 3,15: dam wam pasterzy według serca mego i będą was paśli wiedzą i nauczaniem.
5. Persona adiuncta est Timotheus, ut scilicet in ore duorum vel trium stet omne verbum, ut, dicitur Deut. XVII. Prov. XVIII, v. 19: frater qui iuvatur a fratre, quasi civitas firma.
5. Osobą towarzyszącą jest Tymoteusz, aby na mowie dwóch lub trzech opierało się wszelkie słowo, jak powiada Pwt 17,6. Prz 18,19: brat wspomagany przez brata jak miasto warowne.
6. Personae salutatae ponuntur, ibi his, et cetera. Sancti dicuntur maiores. Lc. I, 75: serviamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso. Fideles dicuntur minores, qui saltem veram fidem tenent, quia sine fide impossibile est placere Deo, ut dicitur Hebr. XI, 6.
6. Przedstawia osoby pozdrawiane: do tych świętych i wiernych braci. Świętymi określa znaczniejszych. Łk 1,75: abyśmy Mu służyli w świętości i sprawiedliwości przed Nim. Wiernymi określa mniej znacznych, którzy przynajmniej posiadają prawdziwą wiarę, ponieważ bez wiary nie można podobać się Bogu, jak jest napisane w Hbr 11,6.
Vel sanctis, id est in Baptismo sanctificatis, et fidelibus, id est permanentibus in fide accepta. Prov. XXVIII, 20: vir fidelis multum laudabitur, et cetera.
Albo: świętych, to znaczy uświęconych w chrzcie, a wiernych, to znaczy wytrwałych w przyjętej wierze. Prz 28,20: mąż wierny wielce chwalony będzie, itd.
7. Deinde ponuntur bona optata, scilicet gratia, quae est principium omnis boni. Rom. III, 24: iustificati gratis per gratiam ipsius. Pax quae est finale bonum omnium. Ps. CXLVII, 14: qui posuit fines tuos pacem. Et per consequens optat omnia bona media.
7. Następnie przedstawia dobra, których im życzy: jest tym mianowicie łaska, będąca początkiem wszelkiego dobra. Rz 3,24: usprawiedliwieni darmo przez łaskę Jego. Oraz Pokój, który jest granicznym dobrem wszystkich. Ps 147(146–147),14: zapewnił pokój twoim granicom. I w konsekwencji życzy wszelkich dóbr pośrednich.
Et hoc a Deo, Ps. LXXXIII, 12: gratiam et gloriam dabit Dominus; Patre Domini nostri Iesu Christi, scilicet per naturam, sed nostro per gratiam, et Domino Iesu Christo, et sic Patre nostro, scilicet Deo in Trinitate, et Domino Iesu Christo, quantum ad naturam assumptam.
Wszystko to zaś od Boga – Ps 84(83),12: łaskę i chwałę da Pan – Ojca Pana naszego Jezusa Chrystusa, mianowicie przez naturę, lecz naszego przez łaskę, i Pana Jezusa Chrystusa; i tak Ojca naszego, mianowicie Boga w Trójcy i Pana Jezusa Chrystusa, ze względu na przyjętą naturę.
Lectio 2
Wykład 2 (Kol 1,3–8)