Super ad Philemonem Wykład Listu do Filemona Prooemium Prolog Ecclesiasticus 33:31 ^33:31 Si est tibi servus fidelis, sit tibi quasi anima tua: quasi fratrem sic eum tracta, quoniam in sanguine animae comparasti illum. Jeśli masz sługę wiernego, niech ci będzie jak dusza twoja (Syr 33,31) 1. Ostendit sapiens tria circa dominum et servum, scilicet quid requiratur ex parte servi; item qualis debet esse affectus domini ad servum; item qualis usus servi. 1. Mędrzec wskazuje na trzy sprawy dotyczące pana i jego sługi, a mianowicie na to, czego wymaga się od sługi; ponadto na to, jakie powinno być uczucie pana do sługi; ponadto, jaki powinien być użytek ze sługi. Ex parte servi requiritur fidelitas, in qua est bonum servi, quia et quod est et omnia sua debet dare domino. Matth. XXIV, 45: fidelis servus et prudens, et cetera. Et dicit si est fidelis, quia fidelitas apud paucos est. Prov. c. XX, 6: virum fidelem quis inveniet? Od sługi wymaga się wierności, na której polega dobro sługi, ponieważ i to, czym jest, i wszystko, co do niego należy, powinien oddać panu. Mt 24,45: sługa wierny i roztropny, itd. Mówi: jeśli masz sługę wiernego, gdyż wiernością odznaczają się nieliczni. Prz 20,6: męża wiernego kto znajdzie? Talis ergo servus debet haberi a domino, sicut amicus in affectu. Unde dicit sit tibi sicut anima tua. Hoc enim est proprium amicorum, ut eorum anima una sit in nolendo et volendo. Act. IV, 32: multitudinis credentium erat cor unum et anima una. In quo datur intelligi, quod est quidam consensus inter dominum et servum, quia servus fidelis transit in amicum. Do takiego zatem sługi pan powinien mieć takie uczucie, jak do przyjaciela. Dlatego mówi: niech ci będzie jak dusza twoja. Przyjaciołom właściwe jest bowiem to, że ich dusza stanowi jedno w tym, czego chcą, i w tym, czego nie chcą. Dz 4,32: wielu zaś wierzących miało jedno serce i jedną duszę. Dano przez to do zrozumienia, że między panem a sługą istnieje pewna zgodność, ponieważ wierny sługa przekształca się w przyjaciela. Usus eius est, ut tractetur ut frater; nam frater est, et quantum ad generationem naturae, quia eodem auctore. Iob XXXI, 13: si contempsi subire iudicium cum servo meo. Mal. II, 10: numquid non unus Pater omnium nostrum? Numquid non Deus unus? Et quantum ad generationem gratiae, quae est eadem. Gal. III, 27 s.: quicumque enim in Christo baptizati estis, Christum induistis; non est Iudaeus, neque Graecus, non est servus, neque liber, non est masculus, neque foemina, omnes enim vos unum estis in Christo Iesu. Matth. XXIII, 8: omnes vos fratres estis. Stosunek do niego powinno się mieć taki, jak do brata. Jest on bowiem bratem pod względem naturalnego zrodzenia, gdyż pochodzi od tego samego Sprawcy. Hi 31,13: jeśli wzbraniałem się dać sądzić ze sługą moim; Ml 2,10: czyż nie jeden jest ojciec wszystkich nas? Czy nie jeden Bóg? Jest on bratem również pod względem zrodzenia w łasce, która jest tą samą łaską. Ga 3,27–28: ci, którzy zostaliście ochrzczeni w Chrystusie, przyoblekliście się w Chrystusa. Nie ma Żyda ani Greka, nie ma niewolnika ani wolnego, nie ma mężczyzny ani niewiasty, albowiem wy wszyscy jedno jesteście w Chrystusie Jezusie; Mt 23,8: wy wszyscy braćmi jesteście. 2. Haec autem verba conveniunt materiae huius epistolae. Sicut enim supra ostendit qualiter spirituales praelati habeant se ad subditos: sic hic qualiter temporales domini ad temporales servos, et quomodo servus fidelis quoad dominum eius. 2. Te słowa odpowiadają zaś treści tego listu. Jak bowiem Apostoł ukazał wyżej to, w jaki sposób duchowi przełożeni powinni odnosić się do podwładnych, tak tutaj ukazuje to, w jaki sposób docześni ponowie powinni odnosić się do doczesnych sług, oraz to, w jaki sposób wierny sługa powinien odnosić się do swego pana. Lectio 1 Rozdział pierwszy Salutatio Wykład 1 (Flm 1,1–9) ^1:1 Paulus vinctus Christi Jesu, et Timotheus frater, Philemoni dilecto, et adjutori nostro, [n. 3] ^1:2 et Appiae sorori carissimae, et Archippo commilitoni nostro, et ecclesiae, quae in domo tua est. ^1:3 Gratia vobis, et pax a Deo Patre nostro, et Domino Jesu Christo. [n. 6] ^1:4 Gratias ago Deo meo, semper memoriam tui faciens in orationibus meis, [n. 7] ^1:5 audiens caritatem tuam, et fidem, quam habes in Domino Jesu, et in omnes sanctos: [n. 9] ^1:6 ut communicatio fidei tuae evidens fiat in agnitione omnis operis boni, quod est in vobis in Christo Jesu. [n. 10] ^1:7 Gaudium enim magnum habui, et consolationem in caritate tua: quia viscera sanctorum requieverunt per te, frater. [n. 11] ^1:8 Propter quod multam fiduciam habens in Christo Jesu imperandi tibi quod ad rem pertinet: [n. 13] ^1:9 propter caritatem magis obsecro, cum sis talis, ut Paulus senex, nunc autem et vinctus Jesu Christi: [n. 14] 3. Epistolae occasio ex hoc est. Apud enim Colossenses quidam Christianus magnus habuit quemdam servum, qui furtim fugiens Romam, ab Apostolo est baptizatus, pro quo et scribit. Et 3. Sposobność do napisania listu wzięła się stąd: pewien znaczący wśród Kolosan chrześcijanin miał pewnego niewolnika, który, uciekając potajemnie do Rzymu, został ochrzczony przez Apostoła – pisze on właśnie w jego obronie. I primo ponitur salutatio; po pierwsze, podane zostaje pozdrowienie; secundo epistolaris narratio. po drugie, epistolarna narracja (nr 7). In salutatione primo ponit personas salutantes; W pozdrowieniu Apostoł, po pierwsze, przedstawia osoby, które pozdrawiają; secundo salutatas; po drugie, osoby pozdrawiane (nr 5); tertio bona optata. po trzecie, dobra, których życzy (nr 6). 4. Dicit ergo Paulus, quod est nomen venerandum omnibus fidelibus, qui sunt docti ab eo. Vinctus. II Tim. II, 9: laboro usque ad vincula. Nam tunc vinctus erat Romae. Sed Iesu Christi, ubi ostenditur causa vinculorum. Laudabile enim valde est vinctum esse propter Christum; in hoc enim est beatificandus. Matth. V, 10: beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, et cetera. I Pet. c. IV, 15: nemo vestrum patiatur quasi homicida, aut fur, aut maledicus, aut alienorum appetitor; si autem ut Christianus, non erubescat, glorificet autem Deum in isto nomine. Act. V, 41: ibant apostoli, et cetera. 4. Mówi zatem: Paweł, a jest to imię czcigodne dla wszystkich wiernych, którzy przyjmowali od niego naukę. Więzień. 2 Tm 2,9: pracuję aż do więzów. Był bowiem wtedy więźniem w Rzymie. Jednakże jest więźniem Jezusa Chrystusa – przez to ukazany zostaje powód noszenia więzów. Stać się bowiem więźniem z powodu Chrystusa jest czymś wielce godnym pochwały; z tego też względu należy go uznać za błogosławionego. Mt 5,10: błogosławieni, którzy cierpią prześladowanie dla sprawiedliwości, itd.; 1 P 4,15: niech nikt z was nie cierpi jako morderca albo złodziej, albo złorzeczący, albo cudzego pragnący. Jeśli zaś jako chrześcijanin, niech się nie wstydzi, lecz niech chwali Boga za to imię; Dz 5,41: apostołowie odchodzili, itd. Et Timotheus frater. Fratres sunt quantum ad perfectam fidem. Phil. II, 20: neminem habeo tam unanimem, qui sincera affectione pro vobis sollicitus sit. Ipsi autem Timotheum adiungit, ut facilius impetret, quia impossibile est preces multorum non exaudiri. I Tymoteusz brat. Są braćmi pod względem doskonałości wiary. Flp 2,20: nikogo nie mam tak jednomyślnego ze mną, kto by się o was troszczył z tak szczerym uczuciem. Do pozdrowienia Apostoł przyłącza Tymoteusza, aby łatwiej uzyskać to, o co prosi. Nie jest bowiem możliwe, by prośby wielu nie zostały wysłuchane. 5. Deinde ponit personas salutatas. Et primo ponitur persona principalis salutata; secundo adiuncta. 5. Następnie przedstawia osoby pozdrawiane. Po pierwsze, główną osobę; po drugie, osobę z nią związaną. Item primo ponit maritum et uxorem, qui dominium domus habent, quibus obligatur servus. Philemoni dilecto nostro adiutori, et Appiae sorori charissimae. Dilecto dicit propter bona opera. Io. XIII, 34: hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem. Adiutori, quia subministrabat sanctis. Prov. XVIII, v. 19: frater qui iuvatur a fratre, quasi civitas firma. Ponadto, po pierwsze, przedstawia męża i żonę, którzy panują nad domem i którym podlega niewolnik. Do Filemona, naszego umiłowanego pomocnika, i do Apfii, najdroższej siostry. Mówi: umiłowanego ze względu na jego dobre czyny. J 13,34: to jest moje przykazanie, abyście się wzajemnie miłowali. Pomocnikowi, ponieważ usługiwał świętym. Prz 18,19: brat wspomagany przez brata jak miasto warowne. Secundo ponitur persona adiuncta, cum dicit Archippo commilitoni nostro, qui ita erat potens Colossis, quod omnes Christiani erant sub umbra eius. Et ideo inducit totam ecclesiam ibi, cuius erat episcopus, sic scribens, Col. ult.: dicite Archippo: vide ministerium, quod accepisti, et cetera. Et dicit Archippo commilitoni, quia omnes praelati sunt sicut spirituales milites Ecclesiae. II Cor. c. X, 4: arma militiae nostrae non sunt carnalia, et cetera. Et addit et ecclesiae, et cetera. Hos superinducit, ut moveant eum ad exaudiendum. 6. Bona optata exponuntur, ut consuetum est. 6. Jak zazwyczaj czyni, zostają przedstawione dobra, których życzy. 7. Deinde cum dicit gratias ago, ponitur epistolaris narratio. Et 7. Następnie, gdy mówi: dziękuję, przedstawia epistolarną narrację. I primo ponitur gratiarum actio; po pierwsze, przedstawia dziękczynienie; secundo petitio, ibi propter quod; po drugie, prośbę: Dlatego (Flm 1,8; nr 12); tertio conclusio, ibi itaque, fratres. po trzecie, zakończenie: Tak, bracie (Flm 1,20; nr 28).