Quodlibet II Quodlibet II De Christo, de angelis, de hominibus De Christo Quaestio 1 Kwestia 1 De Christo Quaesitum est de Christo, de angelis, de hominibus. Zapytano o Chrystusa, aniołów i ludzi. Circa Christum quaesita sunt duo de passione eius:
Co do Chrystusa były dwa pytania o Jego mękę: primo, utrum in triduo mortis fuerit idem homo numero; pierwsze, czy w ciągu trzech dni śmierci był tym samym numerycznie człowiekiem; secundo, utrum quaelibet passio Christi suffecisset ad redemptionem humani generis sine morte. drugie, czy męka Chrystusa bez śmierci wystarczyłaby do odkupienia rodzaju ludzkiego. Articulus 1
Artykuł 1 Utrum in triduo mortis fuerit idem homo numero Ad primum sic proceditur. Videtur quod Christus fuerit idem homo in triduo. Wydaje się, że Chrystus był tym samym człowiekiem w ciągu trzech dni śmierci. Dicitur enim Matthaei XII: sicut fuit Ionas in ventre ceti tribus diebus et tribus noctibus, ita et Filius hominis in corde terrae; sed non fuit alius Filius hominis in corde terrae nisi Filius hominis qui loquebatur super terram, alioquin Christus fuisset duo filii; ergo fuit idem homo in triduo mortis. 1. Czytamy bowiem u Mateusza (12,40): „Jak Jonasz był w brzuchu wieloryba przez trzy dni i trzy noce, tak będzie Syn Człowieczy w sercu ziemi”. Ale nie było innego syna człowieczego w sercu ziemi niż ten, który przemawiał na ziemi, w przeciwnym razie Chrystus byłby dwoma synami. A zatem był tym samym człowiekiem w ciągu trzech dni śmierci. Praeterea. Ionas fuit idem homo in ventre ceti qui prius fuerat; sed sicut Ionas fuit in ventre ceti, ita Christus in corde terrae; ergo etiam Christus fuit idem homo. 2. Jonasz był tym samym człowiekiem w brzuchu wieloryba, którym był przedtem. Lecz jak Jonasz był w brzuchu wieloryba, tak Chrystus w sercu ziemi. A zatem także Chrystus był tym samym człowiekiem. Sed contra. Remota forma partis, removetur forma totius, quae resultat ex compositione formae et materiae; sed in triduo mortis, anima fuit separata a corpore Christi, ergo desiit esse humanitas; non ergo fuit idem numero homo in triduo mortis. Przeciw temu. Po zniknięciu formy części, znika forma całości, która jest wynikiem złożenia formy i materii. Lecz w ciągu trzech dni śmierci dusza była oddzielona od ciała Chrystusa, a zatem znikło też człowieczeństwo. Chrystus nie był więc numerycznie tym samym człowiekiem w ciągu trzech dni śmierci. Responsio. Dicendum quod in Christo fuerant tres substantiae unitae, scilicet corpus, anima et divinitas; sed corpus et anima fuerunt unita non solum in unam personam, sed etiam in unam naturam; divinitas autem in natura quidem non potuit uniri nec animae nec corpori, quia, cum sit perfectissima natura, non potest esse pars alicuius naturae, sed fuit unita et animae et corpori in persona. In morte autem separata fuit anima a corpore, alioquin non fuisset vera mors Christi, de cuius ratione est quod separetur anima a corpore quod per animam vivificatur; sed divinitas non fuit separata nec ab anima nec a corpore, quod patet ex symbolo fidei, in quo de Filio Dei dicitur quod sepultus est et descendit ad inferos; corpore autem iacente in sepulcro et anima ad inferos descendente, non attribuerentur ista Filio Dei nisi haec duo essent ei copulata in unitate hypostasis vel personae. Odpowiedź. W Chrystusie były połączone trzy substancje, mianowicie ciało, dusza i bóstwo. Ciało jednak i dusza były połączone nie tylko w jedną osobę, ale także w jedną naturę; bóstwo zaś co do natury nie mogło połączyć się ani z duszą, ani z ciałem, ponieważ jako najdoskonalsza natura nie może być częścią żadnej natury, ale było połączone z ciałem i duszą w osobie. W trakcie śmierci dusza była oddzielona od ciała, w przeciwnym bowiem razie śmierć Chrystusa nie byłaby prawdziwa, a do jej definicji należy oddzielenie duszy od ciała, które jest ożywiane przez duszę. Bóstwo zaś nie było oddzielone ani od duszy, ani od ciała, co widać z Symbolu wiary, w którym o Synu Bożym powiada się: „został pogrzebany i zstąpił do piekieł”. Gdy zaś ciało spoczywało w grobie, a dusza zstąpiła do piekieł, przypisuje się ciało i duszę Synowi Bożemu tylko jako połączone z Nim w jedności hipostazy lub osoby. Et ideo de Christo in triduo mortis dupliciter loqui possumus. Uno modo quantum ad hypostasim vel personam, et sic est idem numero simpliciter qui fuit. Aut quantum ad naturam humanum, et hoc dupliciter. Uno modo quantum ad totam naturam, quae humanitas dicitur, et sic Christus non fuit homo in triduo mortis; unde nec idem homo nec alius homo, sed eadem hypostasis. Aut quantum ad partes humanae naturae, et sic anima quidem fuit omnino eadem numero, eo quod non est transmutata secundum substantiam, corpus vero fuit idem numero secundum materiam, sed non secundum formam substantialem, quae est anima; unde non potest dici quod simpliciter fuerit idem numero, quia quaelibet differentia substantialis excludit idem simpliciter, animatum autem est differentia substantialis, et ideo mori est corrumpi, non alterari tantum; nec iterum potest dici quod sit simpliciter, non idem vel aliud, quia non est secundum totam substantiam non idem aut aliud. Dicendum est ergo quod secundum quid est idem, secundum quid non idem: secundum materiam enim idem, secundum formam vero non idem. Dlatego też o Chrystusie w trakcie trzech dni śmierci można mówić na dwa sposoby: po pierwsze , co do hipostazy i osoby – i tak jest On numerycznie tym samym, którym był – lub co do natury ludzkiej. A w odniesieniu do niej znowu możemy mówić na dwa sposoby: po pierwsze, co do całej natury, którą nazywamy człowieczeństwem – i tak Chrystus nie był człowiekiem w ciągu trzech dni śmierci, a więc nie był też tym samym człowiekiem ani innym człowiekiem, ale tą samą hipostazą; albo co do części natury ludzkiej – i tak dusza z pewnością była całkiem tożsama numerycznie z tego względu, że nie zaszła w niej zmiana substancjalna. Ciało natomiast było nume rycznie to samo co do materii, ale nie co do formy substancjalnej, którą jest dusza. Toteż nie można twierdzić, że zasadniczo był tym samym numerycznie, ponieważ jakakolwiek różnica substancjalna zasadniczo wyklucza tożsamość, ożywione natomiast jest różnicą substancjalną. Dlatego też śmierć jest zniszczeniem, a nie jedynie przemianą. Nie można też twie rdzić, że zasadniczo nie był tym samym, czyli że był czymś innym, ponieważ nie co do całej swojej substancji był nie tym samym, czyli czymś innym. Należy więc odpowiedzieć, że był tym samym pod pewnym względem, a pod innym nie: co do materii tym samym, a co do formy nie. Ad primum ergo dicendum quod homo est nomen naturae, sed filius est nomen hypostasis; et ideo magis in triduo mortis Christus potest dici Filius hominis quam homo. Na zarzuty należy odpowiedzieć: Ad 1. „Człowiek” jest nazwą natury, a „Syn” nazwą hipostazy i dlatego w trakcie trzech dni śmierci wolno nazywać Chrystusa raczej Synem Człowieczym niż człowiekiem. Ad secundum dicendum quod similitudo non attenditur ibi quantum ad omnia, sed solum quantum ad occupationem. Nam Christus fuit mortuus in corde terrae, non autem Ionas in ventre ceti. Ad 2. Podobieństwo nie obejmuje tu wszystkiego, lecz tylko przebywanie w czymś, bowiem Chrystus w sercu ziemi był martwy, a Jonasz we wnętrzu wieloryba nie. Articulus 2 Artykuł 2 Utrum quaelibet passio Christi suffecisset ad redemptionem humani generis sine morte Ad secundum sic proceditur. Videtur quod alia passio Christi non sufficisset ad redemptionem humani generis sine morte. Wydaje się, że inna męka Chrystusa nie wystarczyłaby do odkupienia rodzaju ludzkiego bez śmierci. Dicit enim Apostolus, Galatarum II: si ex lege est iustitia, ergo Christus mortuus est gratis, id est inutiliter et sine causa; sed si alia passio sufficeret, Christus gratis mortuus esset; sed hoc habet Apostolus pro inconvenienti; ergo alia passio Christi non suffecisset ad redemptionem humani generis. 1. Apostoł powiada bowiem w Liście do Galatów (2,21): „Jeżeli sprawiedliwość jest z prawa, to Chrystus umarł na darmo”, to znaczy bez potrzeby i przyczyny. Gdyby więc wystarczyła inna męka, Chrystus umarłby niepotrzebnie, a to Apostoł uważa za trudność. A zatem inna męka Chrystusa nie wystarczyłaby do odkupienia rodzaju ludzkiego. Praeterea. Illud emi dicitur quod iusto pretio comparatur; sed iustum pretium pro peccato primi parentis, quo venditum est in servitutem genus humanum, esse non potuit aliud quam vita Christi, quae valet omnium hominum vitas, quae per illud peccatum privantur (nam per peccatum primi hominis mors in omnes introivit, ut dicitur Romanorum V); ergo non potuisset humanum genus redemi per aliam passionem Christi absque morte. 2. Powiada się, że to się kupuje, za co daje się sprawiedliwą cenę. Ale sprawiedliwą ceną za grzech pierwszych rodziców, za który rodzaj ludzki poszedł w niewolę, nie mogło być nic innego niż życie Chrystusa, które jest warte tyle co życia wszystkich ludzi, których zostali oni pozbawieni przez ten grzech, albowiem przez grzech pierwszego człowieka „na wszystkich śmierć przeszła”, jak powiada się w Liście do Rzymian (5,12). A zatem rodzaju ludzkiego nie można było odkupić przez inną mękę Chrystusa bez śmierci. Praeterea. Gregorius dicit in III Moralium quod nisi Christus mortem indebitam suscepisset, nequaquam nos a morte debita liberaret; ergo passio alia non suffecisset ad liberationem humani generis sine morte. 3. Grzegorz powiada w III księdze Moraliów: „gdyby Chrystus nie wziął na siebie śmierci niezasłużonej, nigdy nie uwolniłby nas od zasłużonej”. A zatem inna męka bez śmierci nie wystarczyłaby do wyzwolenia rodzaju ludzkiego. Praeterea. Dicit Apostolus ad Hebraeos X quod Christus una oblatione consummavit in aeternum sanctificatos, et ideo non est locus secundae oblationis; sed manifestum est quod Christus ante mortem multas passiones sustinuit, esuriens, laborans, consputus et flagellatus; si ergo istae passiones suffecissent, non obtulisset se ipsum ad mortem, obtulit autem se ipsum hostiam Deo pro peccatis nostris, ut dicitur ad Ephesios V, et hoc per mortem; ergo passio Christi absque morte non suffecisset. 4. Apostoł w Liście do Żydów (10,14) powiada, że Chrystus „jedną ofiarą doskonałymi uczynił na wieki uświęconych”, dlatego też nie ma miejsca na drugą. Jest jednak oczywiste, że Chrystus przed śmiercią zniósł wiele mąk, gdy łaknął, cierpiał, był opluwany i biczowany. Gdyby więc te męki wystarczyły, nie wydałby się sam na śmierć. Wydał zaś „samego siebie jako ofiarę Bogu” za nasze grzechy, jak czytamy w Liście do Efezjan (5,2), i to dokonało się przez śmierć. A zatem męka Chrystusa bez śmierci nie wystarczyłaby. Sed contra. Inuria vel passio alicuius mensuratur ex dignitate personae: maiorem enim iniuriam patitur rex si percutiatur in facie quam aliqua privata persona; sed dignitas personae Christi est infinita, quia est persona divina; ergo quaelibet passio eius, quantumcumque sit minima, est infinita; quaelibet ergo passio eius suffecisset ad redemptionem humani generis, etiam sine morte. Przeciw temu. Czyjąś krzywdę lub mękę mierzy się godnością osoby. Większą krzywdę bowiem ponosi król uderzony w twarz niż osoba prywatna. Godność zaś osoby Chrystusa jest nieskończona, ponieważ jest On osobą boską. A zatem jakiekolwiek Jego cierpienie, nawet najmniejsze, jest nieskończone. Jakiekolwiek więc Jego cierpienie wystarczyłoby do odkupienia rodzaju ludzkiego, nawet bez śmierci. Praeterea. Bernardus dicit quod minima gutta sanguinis Christi suffecisset ad redemptionem humani generis; potuisset autem aliqua gutta sanguinis Christi effundi sine morte; ergo etiam sine morte potuisset per aliquam passionem humanum genus redimere. 2. Bernard powiada, że najmniejsza kropla krwi Chrystusa wystarczyłaby do odkupienia rodzaju ludzkiego. Można zaś było przelać jakąś kroplę krwi Chrystusa bez śmierci. A zatem bez śmierci mógł On odkupić rodzaj ludzki innym cierpieniem. Responsio. Dicendum quod ad emptionem duo requiruntur, scilicet quantitas pretii, et deputatio eius ad aliquid emendum. Si enim aliquis det pretium non aequivalens ad rem aliquam acquirendam, non dicitur esse simpliciter emptio, sed partim emptio, partim donatio; puta, si quis emat librum qui valet viginiti libras pro decem libris, partim emeret librum et partem sibi daretur. Rursus, si daret etiam maius pretium et non deputaret ad emendum, non diceretur emere librum. Odpowiedź. Do kupna są potrze bne dwie rzeczy, mianowicie wysokość ceny oraz przeznaczenie jej na zakup czegoś. Gdy bowiem ktoś daje cenę nierówną z rzeczą nabywaną, to nie powiemy zasadniczo, że kupuje, ale że częściowo kupuje, a częściowo dostaje. Na przykład gdy ktoś kupuje księgę wartą dwadzieścia funtów za dziesięć, to częściowo ją kupuje, a częściowo dostaje. Gdyby z kolei zebrał nawet większą sumę, ale nie przeznaczył jej na kupno, nie powiemy, że kupił księgę. Si ergo loquamur de redemptione humani generis quantum ad quantitatem pretii, sic quaelibet passio Christi etiam sine morte suffecisset ad redemptionem humani generis, propter infinitam dignitatem personae. Et sic procendunt duae ultimae rationes. Jeżeli więc mówimy o odkupieniu rodzaju ludzkiego co do wielkości ceny, to każda męka Chrystusa, także bez śmierci, wystarczyłaby do odkupienia rodzaju ludzkiego z uwagi na nieskończoną godność osoby. Od tego wychodzą dwa ostatnie zarzuty. Si autem loquamur quantum ad deputationem pretii, sic dicendum est quod non sunt deputatae ad redemptionem humani generis a Deo Patre et Christo aliae passiones Christi absque morte. Et hoc triplici ratione. Primo quidem ut pretium redemptionis humani generis non solum esset infinitum valore, sed etiam esset eiusdem generis, ut scilicet nos de morte per mortem redimeret. Secundo, ut mors Christi non solum esset pretium redemptionis, sed etiam exemplum virtutis, ut videlicet homines non timerent pro veritate mori. Et has duas causas assignat Apostolus, ad Hebraeos II, dicens: ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium, quantum ad primum, et liberaret eos qui timore mortis per totam vitam obnoxii erant servituti, quantum ad secundum. Tertio, ut mors Christi esset etiam sacramentum salutis, dum nos virtute mortis Christi morimur peccato et carnalibus concupiscentiis et proprio affectui. Et haec causa assignatur I Petri III: Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustus, ut nos offerret Deo, mortificatos quidem carne, vivificatos autem spiritu. Et ideo humanum genus non est redemptum per aliam passionem absque morte Christi. Jeżeli natomiast mówimy o przeznaczeniu sumy na zakup, to należy stwierdzić, że nie zostały przeznaczone na odkupienie rodzaju ludzkiego przez Boga Ojca i Chrystusa inne męki Chrystusa bez śmierci. Stało się tak z trzech powodów. Po pierwsze, by cena odkupienia rodzaju ludzkiego miała nie tylko nieskończoną wartość, ale także by była tego samego rodzaju, żeby mianowicie przez śmierć wykupił nas od śmierci. Po drugie, by śmierć Chrystusa nie była tylko ceną za odkupienie, ale także przykładem cnoty, żeby mianowicie ludzie nie bali się umierać za prawdę. O tych dwóch przyczynach mówi Apostoł w Liście do Żydów (2,14–15): „Aby przez śmierć zniszczyć tego, który ma władzę nad śmiercią” – o pierwszej, „i uwolnić tych, którzy przez całe życie podlegli byli niewoli” – o drugiej. Po trzecie, by śmierć Chrystusa była także sakramentem zbawienia, gdy my mocą śmierci Chrystusa umieramy dla grzechu, cielesnych pożądliwości i miłości własnej. Przyczynę tę pokazuje Pierwszy List Piotra (3,18): „Chrystus raz umarł za nasze grzechy, sprawiedliwy za niesprawiedliwych, by ofiarować nas Bogu, uśmierconych ciałem, ale ożywionych duchem”. Dlatego też rodzaj ludzki nie został odkupiony przez inną mękę bez śmierci Chrystusa. Ad primum ergo dicendum quod non sine causa deputata est mors Christi ad redemptionem humani generis, quamvis minor passio sufficere potuisset, ut dictum est. Na zarzuty należy odpowiedzieć: Ad 1. Nie bez przyczyny śmierć Chrystusa została przeznaczona na odkupienie rodzaju ludzkiego, choć mogła wystarczyć mniejsza męka, jak zostało powiedziane. Ad secundum dicendum quod Christus non solum solvendo vitam suam, sed etiam quamcumque passionem patiendo, sufficiens pretium exsoluisset pro redemptione humani generis, si minor passio ad hoc divinitus deputata fuisset, et hoc propter infinitam dignitatem personae Christi, ut dictum est. Ad 2. Chrystus, nie tylko nie oddając swojego życia, ale znosząc jakąkolwiek mękę, zapłaciłby dostateczną cenę za odkupienie rodzaju ludzkiego, gdyby Bóg przeznaczył do tego mniejszą mękę, a jest tak ze względu na nieskończoną godność osoby Chrystusa, jak zostało powiedziane. Aliae duae rationes procedunt ex hoc quod aliae passiones Christi non fuerunt deputatae ad hoc quod per eas, absque morte Christi, redimeretur genus humanum. Dwa pozostałe zarzuty wychodzą od tego, że inne męki Chrystusa nie były przeznaczone do tego, by przez nie – bez śmierci Chrystusa – został odkupiony rodzaj ludzki. De angelis Quaestio 2 Kwestia 2