Quodlibet III Quodlibet III De Deo, de angelis, de hominibus et de creaturis pure corporalibus De Deo Quaestio 1 Kwestia 1 Quantum ad naturam divinam Quaesitum est de Deo, de angelis, de hominibus et de creaturis pure corporalibus. Zapytano o Boga, aniołów, ludzi i stworzenia czysto cielesne. De Deo quaesitum est et quantum ad naturam divinam, et quantum ad naturam assumptam. W odniesieniu do Boga zapytano o naturę boską i naturę ludzką przyjętą. Circa naturam divinam quaesita sunt duo de potentia Dei; O naturę boską były dwa pytania o moc Bożą: primo, utrum Deus possit facere quod materia sit sine forma; pierwsze, czy Bóg może uczynić, by materia była bez formy; secundo, utrum possit facere quod idem corpus simul localiter sit in duobus locis. drugie, czy może sprawić, by to samo ciało znajdowało się przestrzennie w dwóch miejscach. Articulus 1 Artykuł 1 Utrum Deus possit facere quod materia sit sine forma Ad primum sic proceditur. Videtur quod Deus possit facere quod materia sit sine forma. Wydaje się, że Bóg może sprawić, by materia była bez formy. Sicut enim materia secundum suum esse dependet a forma, ita accidens a subiecto; sed Deus potest facere quod accidens sit sine subiecto, ut patet in sacramento altaris; ergo potest facere quod materia sit sine forma. 1. Jak bowiem materia co do swego bycia zależy od formy, tak przypadłość od podmiotu. Lecz Bóg może sprawić, by przypadłość była bez podmiotu, jak widać w sakramencie ołtarza. A zatem może sprawić, by materia była bez formy. Sed contra. Deus non potest facere contradictoria esse simul; sed materiam esse sine forma implicat contradictionem, eo quod esse materiae importat actum, qui est forma; non ergo Deus potest facere quod materia sit sine forma. Przeciw temu. Bóg nie może sprawić, by rzeczy sprzeczne były jednocześnie. Lecz to, że materia jest bez formy, pociąga za sobą sprzeczność, ponieważ to, że materia jest, zakłada akt, który jest formą. Bóg nie może więc sprawić, by materia była bez formy. Responsio. Dicendum quod uniuscuiusque rei virtus activa est aestimanda secundum modum essentiae, eo quod unumquodque agit in quantum est ens actu. Unde, si in aliquo inveniatur forma aliqua vel natura non limitata seu contracta, erit virtus eius se extendens ad omnes actus vel effectus convenientes illi naturae; puta, si intelligeretur esse calor per se subsistens, vel in aliquo subiecto quod reciperet ipsum secundum totum eius posse, sequeretur quod haberet virtutem ad producendum omnes actus et effectus caloris. Si vero aliquod subiectum non reciperet calorem secundum eius totum posse, sed cum aliqua contractione et limitatione, non haberet virtutem activam respectu omnium actuum vel effectuum caloris. Cum autem Deus sit ipsum esse subsistens, manifestum est quod natura essendi convenit Deo infinite absque omni limitatione et contractione; unde eius virtus activa se extendit infinite ad totum ens et ad omne id quod potest habere rationem entis; illud ergo solum poterit excludi a divina potentia quod repugnat rationi entis, et hoc non propter defectum divinae potentiae, sed quia ipsum non potest esse ens, unde non potest fieri. Odpowiedź. Moc sprawczą każdej rzeczy należy oceniać według sposobu bytowania istoty, ponieważ każda rzecz działa w takiej mierze, w jakiej jest bytem w akcie. Toteż jeżeli w czymś jest jakaś forma albo natura nieograniczona ani zawężona, to jej moc będzie się rozciągać na wszystkie akty lub skutki przysługujące tej naturze – na przykład gdybyśmy przyjęli, że istnieje ciepło przez się samoistne albo bytujące w jakimś podmiocie, który przyjąłby je w maksymalnym stopniu, to wynikałoby z tego, że miałoby ono moc wytworzenia wszystkich aktów i skutków ciepła. Gdyby zaś jakiś podmiot nie przyjął ciepła w maksymalnym stopniu, ale z pewnym zawężeniem i ograniczeniem, nie miałby mocy, by wytworzyć wszystkie akty i skutki ciepła. Skoro zaś Bóg jest samym byciem samoistnym, to jest oczywiste, że natura bycia przysługuje Bogu w sposób nieskończony, bez żadnego ograniczenia i zawężenia. Zatem Jego moc sprawcza rozciąga się w sposób nieskończony na cały byt i wszystko, co może spełnić pojęcie bytu. To więc tylko można wykluczyć z mocy Bożej, co przeciwstawia się pojęciu bytu, ale nie ze względu na ułomność mocy Bożej, lecz dlatego, że to coś nie może być bytem, a więc nie może się stać. Repugnat autem rationi entis non ens, simul et secundum idem, existens: unde quod aliquid simul sit et non sit, a Deo fieri non potest, nec aliquid contradictionem includens. Et de huiusmodi est materiam esse actu sine forma: omne enim quod est actu, vel est ipse actus, vel est potentia participans actum; esse autem actum repugnat rationi materiae, quae secundum propriam rationem est ens in potentia; relinquitur ergo quod non possit esse in actu nisi in quantum participat actum. Actus autem participatus a materia nihil est aliud quam forma; unde idem est dictu, materiam esse in actu et materiam habere formam. Dicere ergo quod materia sit in actu sine forma, est dicere contradictoria esse simul; unde a Deo fieri non potest. Pojęciu bytu natomiast przeciwstawia się niebyt zachodzący jednocześnie i dotyczący tego samego. Toteż Bóg nie może sprawić, by coś jednocześnie było i nie było, ani niczego zakładającego sprzeczność, a do tego rodzaju należy bycie materii w akcie bez formy. Wszystko bowiem, co jest w akcie, albo jest samym aktem, albo możnością uczestniczącą w akcie, bycie zaś aktem jest sprzeczne z pojęciem materii, która zgodnie ze swoim właściwym pojęciem jest bytem w możności. Pozostaje zatem, że może być w akcie tylko jeśli uczestniczy w akcie. Akt z kolei, w którym uczestniczy materia, nie jest niczym innym niż formą. Toteż to samo znaczy „materia jest w akcie” i „materia ma formę”. Twierdzić więc, że materia jest w akcie bez formy, to głosić, że rzeczy sprzeczne są jednocześnie, tak więc Bóg nie może tego sprawić. Ad id ergo quod in contrarium obicitur, dicendum quod accidens secundum suum esse dependet a subiecto sicut a causa sustentante ipsum, et quia Deus potest producere omnes effectus secundarum causarum absque ipsis causis secundis, potest conservare in esse accidens sine subiecto; sed materia secundum suum esse actuale dependet a forma in quantum forma est ipse actus eius; unde non est simile. Na argument przeciwny odpowiadam, że przypadłość co do swojego istnienia zależy od podmiotu jako od przyczyny podtrzymującej ją. Skoro zaś Bóg może wytworzyć skutki przyczyn wtórych bez nich samych, to może zachować w bycie przypadłość bez podmiotu. Lecz materia co do swojego bytu w akcie zależy od formy, ponieważ forma jako forma jest jej aktem. Zatem podobieństwo nie zachodzi. Articulus 2 Artykuł 2 Utrum possit facere quod idem corpus simul localiter sit in duobus locis Ad secundum sic proceditur. Videtur quod Deus possit facere unum corpus simul esse localiter in duobus locis. Wydaje się, że Bóg może sprawić, by jedno ciało jednocześnie znajdowało się przestrzennie w dwóch miejscach. Difficilius enim est quod haec substantia mutetur in illam substantiam quam quod hoc accidens mutetur in illud accidens; sed in sacramento altaris ex hoc quod divina virtute substantia panis, remanentibus eius dimensionibus secundum quas commensuratur loco, convertitur in substantiam corporis Christi, sequitur quod idem corpus Christi sit, non localiter secundum commensurationem propriarum dimensionum, sed sacramentaliter, in pluribus locis simul; ergo Deus potest facere quod convertatur dimensio huius corporis in dimensionem alterius corporis; et sic erit idem corpus localiter in duobus locis simul. 1. Trudniej bowiem zmienić jedną substancję w inną niż jedną przypadłość w inną. Lecz w sakramencie ołtarza z tego, że mocą boską substancja chleba, przy zachowaniu jej wymiarów, zgodnie z którymi jest ona współmierna miejscu, zamienia się w substancję ciała Chrystusa, wynika, że to samo ciało Chrystusa jest w wielu miejscach jednocześnie, dostosowując własne wymiary nie przestrzennie, lecz sakramentalnie. Bóg może zatem sprawić, żeby wymiar jednego ciała zmienił się w wymiar innego. I w ten sposób to samo ciało przestrzennie będzie w dwóch miejscach. Sed contra. Omnia duo loca distinguntur adinvicem secundum aliquam loci contrarietatem, quae sunt sursum et deorsum, ante et retro, dextrum et sinistrum; sed Deus non potest facere quod duo contraria sint simul: hoc enim implicat contradictionem; ergo Deus non potest facere quod idem corpus localiter sit simul in duobus locis. Przeciw temu. Każde dwa miejsca różnią się od siebie według pewnego przeciwieństwa miejsca, którego przykłady to góra i dół, z przodu i z tyłu, po prawej i po lewej. Lecz Bóg nie może sprawić, by przeciwieństwa były jednocześnie, bo to pociąga za sobą sprzeczność. A zatem Bóg nie może sprawić, by to samo ciało było przestrzennie w dwóch miejscach jednocześnie. Responsio. Dicendum quod aliquod corpus esse localiter in aliquo loco nihil est aliud quam corpus circumscribi et comprehendi a loco secundum commensurationem propriarum dimensionum; quod autem comprehenditur a loco aliquo, ita est in ipso loco quod nihil eius est extra locum illum; unde ponere quod sit localiter in hoc loco et tamen sit in alio loco, est ponere contradictoria esse simul; unde, secundum premissa, hoc a Deo fieri non potest. Odpowiedź. Znajdowanie się przez jakieś ciało przestrzennie w pewnym miejscu nie jest niczym innym niż byciem ciałem objętym i zawartym przez miejsce, dostosowującym własne wymiary. To zaś, co jest objęte przez jakieś miejsce, jest w tym miejscu tak, że żadna jego część nie wykracza poza to miejsce. Zatem twierdzić, że coś jest przestrzennie w tym miejscu, a mimo to jest w innym miejscu, to twierdzić, że rzeczy sprzeczne są jednocześnie. Zatem zgodnie z twierdzeniami wcześniejszymi Bóg nie może tego sprawić. Ad id ergo quod in contrarium obicitur, dicendum quod difficilius est hoc accidens mutari in illud accidens quam hanc substantiam mutari in illam substantiam, tum quia duae substantiae conveniunt in subiecto materiali, quod est pars essentialis utriusque substantiae, tum quia substantia habet individuationem per se ipsam, accidens vero non est individuabile per se ipsum, sed per subiectum, unde non potest ei convenire quod hoc accidens convertatur in hoc accidens. Dato tamen quod haec dimensio converteretur in illam dimensionem, non sequeretur quod idem corpus esset in duobus locis simul, sed in uno tantum, quia, sicut postquam substantia panis conversa est in substantiam corporis Christi, iam non sunt ibi duae substantiae, sed una tantum, ita etiam si haec dimensio huius corporis convertatur in illam dimensionem alterius corporis, iam non erunt duae dimensiones, sed una tantum, et sic non commensuraretur diversis locis, sed uni tantum. 1. Na argument przeciwny odpowiadam, że trudniej jest tę przypadłość zmienić w tamtą niż tę substancję w tamtą bądź dlatego, że dwie substancje są zgodne co do podmiotu materialnego, który jest częścią istotową jednej i drugiej, bądź dlatego, że substancja ma jednostkowość sama z siebie, przypadłość natomiast nie może być jednostkowa sama z siebie, ale przez podmiot – toteż nie może jej przysługiwać, by ta przypadłość zmieniała się w tamtą. Z założenia natomiast, że ten wymiar zamieniłby się w tamten, nie wynikałoby, że to samo ciało byłoby jednocześnie w dwóch miejscach, lecz tylko w jednym, ponieważ jak po zamianie substancji chleba w substancję ciała Chrystusa już nie ma dwóch substancji, lecz jest tylko jedna, tak samo gdyby ten wymiar tego ciała zamienił się w inny wymiar innego ciała, nie byłoby już dwóch wymiarów, lecz jeden. I w ten sposób nie byłby on już dostosowany do różnych miejsc, ale do jednego. Quaestio 2 Kwestia 2 Quantum ad naturam assumptam Deinde quaesitum est de Deo quantum ad humanam naturam assumptam. Et circa hoc quaesita sunt tria: Następnie zapytano o Boga co do przyjętej natury ludzkiej. Były trzy pytania: primo quantum ad animam, utrum scilicet anima Christi sciat infinita; pierwsze o duszę, czy mianowicie dusza Chrystusa wie nieskończenie wiele; secundo quantum ad corpus, utrum scilicet oculus Christi post mortem dicatur equivoce oculus, vel univoce; drugie o ciało, czy mianowicie oko Chrystusa po śmierci oznaczało oko wieloznacznie, czy jednoznacznie; tertio quantum ad actum coniuncti qui est comestio, utrum scilicet post resurrectionem Christus vere comederit incorporando sibi cibum. trzecie o akt bytu połączonego, którym jest jedzenie, czy mianowicie po zmartwychwstaniu Chrystus naprawdę jadł, przyswajając pokarm. Articulus 1 Artykuł 1 Quantum ad animam Ad primum sic proceditur. Videtur quod anima Christi non possit scire infinita. Wydaje się, że dusza Chrystusa nie może wiedzieć nieskończenie wiele. Nullum enim donum creatum, cum sit finitum, potest elevare creaturam ad id quod est proprium Dei, quia tale est infinitum; sed gratia unionis est donum creatum, cognoscere autem infinita est proprium Dei, cuius sapientiae non est numerus; ergo anima Christi per gratiam unionis non potest elevari ad cognoscendum infinita. 1. Żaden bowiem dar stworzony, ponieważ jest skończony, nie może wznieść duszy do tego, co właściwe Bogu, ponieważ takie coś jest nieskończone. Lecz łaska zjednoczenia jest darem stworzonym, a znajomość nieskończenie wielu jest właściwa Bogu, którego „mądrość nie ma liczby” (Ps 147 ,5). A zatem dusza Chrystusa nie może wznieść się przez łaskę zjednoczenia do poznania nieskończenie wiele. Praeterea. Dionysius XI capitulo Caelestis hierarchiae ponit tria sibi proportionata, quae sunt substantia, virtus et operatio; sed substantia animae Christi non potest esse infinita; ergo neque virtus eius neque operatio potest esse infinita, ut infinita cognoscat. 2. Dionizy w jedenastym rozdziale Hierarchii niebiańskiej wymienia trzy rzeczy sobie współmierne, którymi są substancja, moc i działanie. Lecz substancja duszy Chrystusa nie może być nieskończona, a zatem ani jej moc, ani działanie nie mogą być nieskończone, by poznawał nieskończenie wiele.