Quodlibet IX Quodlibet IX De capite Christo et de membris eius De Christo Quaestio 1 Kwestia 1 Quantum ad naturam divinam Quaesitum est primo de capite Christo, deinde de membris eius. Zapytano o głowę, czyli o Chrystusa, następnie o członki. De Christo quaesitum est tripliciter: O Chrystusa były trzy pytania: primo, quantum ad divinam naturam; pierwsze o naturę boską; secundo, quantum ad unionem humanae cum divina; drugie o zjednoczenie natury boskiej z ludzką; tertio, quantum ad species sub quibus in sacramento altaris continetur. trzecie o postacie, pod którymi jest w sakramencie ołtarza. Articulus unicus Jedyny artykuł Utrum Deus possit facere infinita esse in actu Circa primum quaeritur utrum Deus possit facere infinita esse in actu? Et videtur quod non. Co do pierwszego zapytano, czy Bóg może uczynić nieskończenie wiele w akcie. Wydaje się, że nie. Deus enim potest facere aliquid maius omni eo quod facit, quia eius potentiam non adequat opus, ut Hugo de Sancto Victore dicit; sed infinito in actu non potest esse aliquid maius; ergo non potest esse quod Deus faciat infinitum in actu. 1. Bóg bowiem może uczynić coś większego od wszystkiego, co uczynił, ponieważ Jego mocy nie dorównuje dzieło, jak mówi Hugon ze Świętego Wiktora. Lecz od nieskończonego w akcie nic nie może być większe. Zatem nie może być tak, by uczynił nieskończone w akcie. Sed contra. Plus Deus potest facere quam homo possit dicere vel cogitare, secundum illud Lucae I: non erit impossibile apud Deum omne verbum; sed homo potest dicere esse infinitum in actu, et etiam cogitare, cum quidam philosophi hoc posuerint, ut patet in III Physicorum; ergo Deus potest facere infinitum in actu. Przeciw temu. Bóg może uczynić więcej, niż człowiek może wypowiedzieć lub pomyśleć, zgodnie ze słowami Łukasza (1,37): „Nie będzie niemożliwe u Boga żadne słowo”. Lecz człowiek może powiedzieć jak też pomyśleć, że jest nieskończenie wiele w akcie – tak twierdzili pewni filozofowie, jak czytamy w III księdze Fizyki. Zatem Bóg może uczynić nieskończone w akcie. Responsio. Dicendum quod, cum dicitur Deum non posse aliquid facere, hoc non est propter defectum divinae potentiae, sed propter incompossibilitatem quae importatur in facto. Quod quidem contingit dupliciter. Uno modo, quia repugnat facto in quantum est factum, sicut dicimus Deum non posse facere aliquam creaturam quae se in esse conservet, quia ex hoc ipso quod res aliqua ponitur habere factorem, ponitur etiam indigere conservatore, cum idem sit causa essendi rei et conservans rem in esse. Alio modo, quia repugnat huic facto in quantum est hoc factum, sicut si dicamus Deum non posse facere equum esse rationalem: esse enim rationale, quamvis non repugnet facto in quantum est factum, cum aliquod factum sit rationale, repugnat tamen equo in quantum est equus, in cuius diffinitione cadit irrationale. Odpowiedź. Gdy powiada się, że Bóg nie może uczynić czegoś, to nie jest tak z powodu ułomności mocy Bożej, ale z uwagi na niemożliwość zawartą w uczynionym. To zaś może dokonać się na dwa sposoby. Po pierwsze, dlatego że sprzeciwia się uczynionemu jako uczynionemu – tak jak powiadamy, że Bóg nie może uczynić jakiegoś stworzenia, które zachowywałoby samo siebie w bycie, ponieważ z samego tego, że jakaś rzecz ma nad sobą twórcę, uważa się, że potrzebuje też kogoś, kto by ją zachowywał: ta sama jest bowiem przyczyna zaistnienia rzeczy i zachowywania jej w byciu. Po drugie, dlatego że sprzeciwia się uczynionemu jako temu właśnie uczynionemu – tak jak mówi się, że Bóg nie może uczynić konia rozumnym. Bycie rozumnym, choć nie sprzeciwia się uczynionemu jako uczynionemu, ponieważ jakieś uczynione jest rozumne, przeciwstawia się koniowi jako koniowi, do którego definicji należy nierozumność. Quidam ergo dicunt quod Deus non potest facere esse infinitum in actu, quia esse infinitum repugnat facto in quantum est factum: est enim contra rationem creaturae ut Creatorem adequet, quod oporteret ponere si esset aliqua creatura infinita, infinitum enim infinito maius non est. Jedni więc powiadają, że Bóg nie może uczynić nieskończonego w akcie, ponieważ bycie nieskończonym przeciwstawia się uczynionemu jako uczynionemu. Jest bowiem przeciw pojęciu stworzenia dorównywanie Stwórcy. A to trzeba by założyć, gdyby istniało jakiekolwiek stworzenie nieskończone, nieskończone bowiem nie jest większe od nieskończonego. Sed istud non videtur rationabiliter dici. Nihil enim prohibet id quod est infinitum per unum modum superari ab eo quod est infinitum pluribus modis, sicut si esset aliquod corpus infinitum secundum longitudinem, finitum vero latitudine, esset minus corpore et latitudine et longitudine infinito. Dato autem quod Deus faceret aliquod corpus infinitum actu, corpus quidem hoc esset infinitum quantitate dimensiva, sed de necessitate haberet naturam speciei terminatam et esse limitatum, ex hoc ipso quod esset res materialis; unde non aequaretur Deo, cuius esse et essentia est modis omnibus infinita. Lecz to nie wydaje się rozumne. Nic bowiem nie stoi na przeszkodzie temu, by to, co jest nieskończone w jeden sposób, było przewyższane przez coś, co jest nieskończone na wiele sposobów – na przykład gdyby istniało jakieś ciało nieskończone co do długości, a skończone co do szerokości, byłoby ono mniejsze od ciała nieskończonego co do długości i szerokości. Przyjąwszy więc, że Bóg uczynił jakieś ciało nieskończone w akcie, to ciało to byłoby nieskończone co do wielkości rozmiaru, ale z konieczności miałoby określoną naturę gatunku i byt ograniczony przez samo to, że byłoby rzeczą materialną. Tak więc nie byłoby równe Bogu, którego bycie i istota są nieskończone na wszystkie możliwe sposoby. Alii vero dixerunt quod esse infinitum in actu secundum aliquem modum nec est repugnans facto in quantum est factum nec huic facto inquantum est hoc factum, quod est ens in actu, aliquo vero modo repugnat enti in actu esse infinitum. Et haec est opinio Algazelis: distinguit enim duplex infinitum, scilicet infinitum per se et infinitum per accidens. Inni z kolei powiadają, że bycie nieskończonym w akcie w jakiś sposób nie przeciwstawia się uczynionemu jako uczynionemu ani też temu uczynionemu jako temu uczynionemu, które jest bytem w akcie, ale bycie nieskończonym w jakiś sposób przeciwstawia się bytowi w akcie. To jest opinia Algazela. Rozróżniał on bowiem dwojakie nieskończone, mianowicie nieskończone przez się i nieskończone przypadłościowo. Cuius distinctionis intellectus hinc accipi potest quod, cum infinitum principaliter in quantitate inveniatur secundum Philosophum in I Physicorum, si quantitas in qua infinitum consistit habeat talem multitudinem cuius unaquaeque pars ab altera dependeat et certum ordinem habeat, ita quod unaquaeque pars illius multitudinis requiratur per se, tunc infinitum in tali quantitate consistens dicetur infinitum per se, sicut patet in hoc quod baculus movetur a manu, manus a lacertis et nervis, qui moventur ab anima, quod si in infinitum procedat, ut scilicet anima ab alio moveatur et sic deinceps in infinitum, vel baculus aliquid aliud moveat et sic deinceps in infinitum, erit multitudo istorum moventium et motorum per se infinita. Si vero quantitas in qua consistit infinitum resultet ex aliquibus pluribus quae eundem ordinem servent, et quorum numerus non requiritur nisi per accidens, tunc erit infinitum per accidens, sicut si aliquis faber cultellum faciat ad cuius constitutionem pluribus martellis indigeat ex hoc quod unus post alium frangitur et unus in locum succedit alterius eundem ordinem tenens, si talis multitudo in infinitum excrescat, dicetur infinitum per accidens et non per se: accidit enim fabrili operi martellorum infinita multitudo, cum per unum martellum, si duraret, aequaliter posset expleri sicut per infinitos. Sens tego rozróżnienia można wywieść stąd, że skoro nieskończone przez się wiąże się wielkością, jak powiada się w I księdze Fizyki, to jeżeli wielkość, na której polega nieskończone, ma taką mnogość, w której jedna część zależy od innej i ma pewien porządek, tak że każda część tej mnogości jest potrzebna przez się – wówczas nieskończone polegające na takiej wielkości nazywamy nieskończonym przez się. Co widać na przykładzie tego, że kij jest poruszany przez rękę, a ręka przez ramię i nerwy, którymi porusza dusza: gdyby postępować w nieskończoność, mianowicie by dusza była poruszana przez coś innego i tak dalej w nieskończoność, albo kij poruszałby czymś innym i tak dalej w nieskończoność, to mnogość tych poruszających się i poruszycieli byłaby nieskończona. Jeżeli natomiast wielkość, na której polega nieskończone, wynika z jakichś licznych rzeczy, które należą do tego samego porządku i których liczba jest wymagana tylko przypadłościowo, to będzie nieskończoność przypadłościowa. Na przykład gdyby jakiś rzemieślnik zrobił nóż, do którego wytworzenia potrzebowałby wielu młotków, ponieważ jeden łamałby się po drugim i jeden zastępował drugi według ustalonego porządku i gdyby taka mnogość rosła w nieskończoność, mówiłoby się o nieskończonym przypadłościowo, a nie przez się: w pracy robotnika zdarza się bowiem nieskończona wielość młotków, choć można by wykonać ją jednym młotkiem, gdyby wytrzymał, równie dobrze jak nieskończoną liczbą młotków. Dicunt igitur quod infinitum per se repugnat ei quod est esse in actu, eo quod oportet in his quae per se ordinem habent non compleri postremum nisi per operationem quodammodo omnium priorum, et sic ad unum constituendum requireretur infinitorum ordinata influentia, si esset aliquid infinitum per se, et ita numquam posset compleri, cum infinita non sit transire. Sed infinitum per accidens, secundum eos, non repugnat ei quod est esse in actu, cum una pars multitudinis ab altera non dependeat; unde secundum hoc nihil prohibet esse infinitum in actu. Sicut Algazel dicit in sua Metaphysica animas rationales hominum defunctorum esse infinitas in actu, eo quod ponat generationem hominum ab aeterno fuisse et animas post mortem corporum remanere. Powiadają więc, że nieskończone przez się przeciwstawia się byciu w akcie, ponieważ w rzeczach należących przez się do jednego porządku kolejna może pojawić się tylko za sprawą działania wszystkich poprzednich. By więc utworzyć jedno, potrzebny jest uporządkowany wpływ nieskończenie wielu, gdyby istniało coś nieskończonego przez się – i w ten sposób nigdy nie mogłoby się dopełnić, ponieważ nie da się przejść nieskończenie wielu. Jednakże nieskończone przypadłościowo, według nich, nie przeciwstawia się temu, czym jest bycie w akcie, ponieważ jedna część mnogości nie zależy od innej. Toteż zgodnie z tym nic nie przeszkadza istnieniu nieskończoności w akcie. Jak powiada Algazel w swojej Metafizyce, dusze rozumne ludzi zmarłych są nieskończenie liczne w akcie, ponieważ uznaje on odwieczne rodzenie się ludzi i trwanie dusz po śmierci ciał. Et secundum hanc opinionem, Deus posset facere esse infinita vel infinitum in actu, etiam si infinitum in actu non inveniatur in natura. Zgodnie z tą opinią Bóg może uczynić nieskończenie wiele, nawet jeżeli nie stwierdzamy w naturze nieskończonego w akcie. Sed e contra Commentator in II Metaphysicae dicit quod in actu esse non potest neque infinitum per se neque infinitum per accidens, in potentia vero invenitur infinitum per accidens, sed non infinitum per se; et sic, secundum eum, esse infinitum omnino repugnat ei quod est esse in actu. Przeciw temu jednak Komentator w II księdze Metafizyki powiada, że nie może być w akcie ani nieskończone przez się, ani nieskończone przypadłościowo; za to w możności stwierdzamy nieskończone przypadłościowo, lecz nie nieskończone przez się. W ten sposób według niego bycie nieskończonym całkowicie przeciwstawia się temu, czym jest bycie w akcie. Et hoc verius esse videtur. Non enim potest esse actu in rerum natura aliquid non specificatum, ad diversas species indifferenter se habens. Quamvis enim intellectus concipiat animal non specificatum rationali vel irrationali differentia, non tamen potest esse actu animal quod non sit rationale vel irrationale. Unde secundum Philosophum nihil est in genere quod non sit in aliqua eius specie. Unaquaeque vero quantitas specificatur per certam terminationem quantitatis, sicut multitudinis species sunt duo et tria et sic de aliis, et magnitudinis bicubitum et tricubitum vel secundum aliquam determinatam mensuram; unde impossibile est inveniri aliquam quantitatem in actu quae non sit propriis terminis limitata; cum autem infinitum congruat quantitati et dicatur per termini remotionem, impossibile erit infinitum esse in actu. Propter quod dicit Philosophus in III Physicorum quod infinitum est sicut materia nondum specificata, sed sub privatione existens, et quod se habet magis in ratione partis et contenti quam totius et continentis. I to wydaje się prawdziwsze. Nie może bowiem istnieć w rzeczywistości coś, co nie ma gatunku i odnosi się tak samo do różnych gatunków. Choć bowiem intelekt pojmuje zwierzę bez uwzględnienia różnicy gatunkowej między rozumnym i nierozumnym, to jednak nie może być w rzeczywistości zwierzęcia, które nie byłoby rozumne bądź nierozumne. Toteż według Filozofa nie należy do rodzaju to, co nie należy do jakiegoś gatunku w obrębie tego rodzaju. Każda zaś wielkość ma gatunek przez pewne ograniczenie wielkości, tak jak dwa i trzy są gatunkami mnogości, i tak samo o innych, a gatunkami rozmiaru są dwułokciowy, trzyłokciowy, bądź też według jakiejś określonej miary. Jest więc niemożliwe znalezienie jakiejś wielkości w akcie, która nie byłaby ograniczona przez własne granice. Skoro zaś nieskończone odpowiada wielkości i nazywa się nieskończonym z powodu braku granic, to będzie niemożliwe istnienie nieskończonego w akcie. Z tego względu Filozof powiada w III księdze Fizyki, że nieskończone jest jak materia jeszcze nie ujęta przez gatunek lub naznaczona brakiem i że raczej spełnia ono pojęcie części i tego, co zawarte, niż całości i zawierającego. Et ideo, sicut Deus non potest facere equum <esse> rationalem, ita non potest facere ens actu esse infinitum. Dlatego też jak Bóg nie może uczynić konia rozumnym, tak nie może sprawić, by byt w akcie był nieskończony. Unde primum concedimus, quia verum concludit, quamvis non recte concludat, eo quod, si ponatur Deum facere aliquid infinitum secundum unum modum, adhuc potest aliud infinitum facere in alio ordine, sicut si posset facere infinitos homines, adhuc posset facere infinitos leones; infinito enim non est aliquid maius in illo ordine quo est infinitum, sed secundum alium ordinem nihil prohibet aliquid esse maius infinito, sicut numeri pares sunt infiniti, et tamen numeri pares et inpares simul accepti sunt plures numeris paribus. Toteż z zarzutem 1. zgadzam się, ponieważ jego wniosek jest prawdziwy, choć nie jest trafnie wywiedziony, gdyż jeżeli założymy, że Bóg czyni coś nieskończonego w jeden sposób, to może nadal uczynić inne nieskończone w innym porządku – na przykład gdyby mógł uczynić nieskończenie wielu ludzi, mógłby ponadto uczynić nieskończenie wiele lwów. Od nieskończonego nie ma bowiem czegoś większego w tym porządku, w którym jest nieskończone, lecz według innego porządku nic nie stoi na przeszkodzie temu, by istniało coś większego od nieskończonego, tak jak liczby parzyste są nieskończone, a jednak liczby parzyste i nieparzyste wzięte razem są liczniejsze niż parzyste. Ad illud vero quod in contrarium obicitur dicendum quod verbum intelligitur non solum quod verbo profertur, sed quod mente concipitur; quod autem sibi ipsi est repugnans, mente concipi non potest, quia nullus potest intelligere contradictoria esse simul vera, ut probatur in IV Metaphysicae. Unde, cum esse infinitum repugnet ei quod est esse in actu, hoc non est verbum: “infinitum est in actu.” Unde non sequitur quod sit Deo possibile. Philosophi autem qui posuerunt infinitum esse in actu, propriam vocem ignoraverunt. Na argument przeciwny należy odpowiedzieć: Ad 1. Słowo intelektu rozumie się nie tylko jako to, co wypowiadamy, lecz także to, co pojmujemy w umyśle. To zaś, co jest sprzeczne samo z sobą, nie może być pojęte przez umysł, ponieważ nikt nie może pojąć tego, że rzeczy sprzeczne są jednocześnie prawdziwe, jak dowodzi się w IV księdze Metafizyki. Toteż skoro bycie nieskończonym przeciwstawia się byciu w akcie, to nie jest słowem wyrażenie: „Nieskończone jest w akcie”. Dlatego też nie wynika, że jest możliwe dla Boga. Filozofowie zaś, którzy głosili nieskończone w akcie, nie rozumieli własnych słów. Quaestio 2 Kwestia 2 Quantum ad unionem humanae naturae ad divinam Deinde quaeritur de Christo quantum ad unionem humanae naturae cum divina. Et circa hoc quaeruntur tria: Następnie pytano o Chrystusa co do zjednoczenia natury ludzkiej z boską. Pytania były trzy: pierwsze, primo, utrum in Christo sit una hypostasis tantum; czy w Chrystusie jest tylko jedna hipostaza; secundo, utrum sit in eo unum tantum esse; drugie, czy jest w Nim tylko jedno bycie; tertio, utrum sit in eo una tantum filiatio. trzecie, czy jest w Nim tylko jedno synostwo. Articulus 1 Artykuł 1 Utrum in Christo sit una hypostasis tantum Ad primum sic proceditur. Videtur quod in Christo sint plures hypostases. Wydaje się, że w Chrystusie są liczne hipostazy.