Quodlibet VI sive
Quodlibet de Natali (1270) Quodlibet VI De Deo, de angelo, de homine et de creaturis pure corporalibus De Deo Quaestio 1 Kwestia 1 De Deo Quaesitum est de Deo, de angelo, de homine, et de creaturis pure corporalibus. Zapytano o Boga, anioła, człowieka i stworzenia czysto cielesne. Articulus unicus Jedyny artykuł Utrum scilicet unitas essentiae ponat in numerum cum unitate personae Circa Deum quaesitum est unum, utrum scilicet unitas essentiae ponat in numerum cum unitate persone. Et videtur quod non. O Boga było jedno pytanie, mianowicie czy jedność istoty dolicza się do tej samej liczby co jedność osoby. Wydaje się, że nie. Sunt enim tres personae divinae; si igitur unitas essentiae poneret in numerum cum unitate personae, sequeretur quod in Deo esset quaternitas, quod est haereticum; non ergo unitas essentiae ponit in numerum cum unitate personae. 1. Są bowiem trzy Osoby Boskie. Gdyby więc jedność istoty doliczała się do tej samej liczby co jedność osoby, to wynikałoby z tego, że w Bogu byłaby czwórca, co jest herezją. Zatem jedność istoty nie dolicza się do tej samej liczby co jedność osoby. Sed contra. Si unitas essentiae sit penitus idem cum unitate personae, non ponens cum ea in numerum, sequeretur quo de quocumque praedicatur unum, praedicaretur et reliquum; sed unitas essentiae praedicatur de tribus personis: dicimus enim quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unum; ergo et unitas personalis praedicabitur de eis, ut dicatur quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unus; quod patet esse falsum. Przeciw temu. Gdyby jedność istoty była całkowicie tożsama z jednością osoby, niedoliczającą się do tej samej liczby, to wynikałoby z tego, że o tym, o czym orzekałoby się jeden, orzekałoby się też pozostałe. Lecz jedność istoty orzeka się o trzech osobach. Mówimy bowiem, że Ojciec i Syn, i Duch Święty są jednym. Zatem orzekałoby się o Nich też jedność osobową, powiadając, że Ojciec i Syn, i Duch Święty są jeden, co jest oczywistym fałszem. Respondeo. Dicendum quod unumquodque in quantum est unum, in tantum est ens; unde ens et unum convertuntur. Est autem unumquodque ens per suam formam; unde et unumquodque per suam formam habet unitatem. Et inde est quod, quae est comparatio formae ad formam, eadem est comparatio unitatis ad unitatem. Deus autem est formaliter Deus per suam essentiam; proprietas autem personalis est quasi forma constituens personam, quae quidem realiter distinguitur ab alia persona propter oppositionem relativam; sed proprietas personalis non distinguitur realiter ab essentia, alioquin sequeretur quod in Deo esset compositio et quod aliquid adveniret ei per modum accidentis: nam omne quod est extra essentiam rei, accidentaliter advenit. Differt tamen proprietas personalis ab essentia secundum modum intelligendi et significandi: nam essentia dicitur absolute, proprietas vero personalis importat relationem. Unde patet quod unitas personae non ponit in numerum cum unitate essentiae quasi realiter ab ea differens, sed solum secundum modum intelligendi. Odpowiedź. Wszystko w tej mierze, w jakiej jest jednym, jest też bytem, bo jedno i byt są zamienne. Wszystko zaś jest bytem za pośrednictwem swojej formy, a więc wszystko za pośrednictwem formy ma jedność. Z tego wynika, że jak ma się forma do formy, tak ma się jedność do jedności. Bóg zaś jest formalnie Bogiem przez swoją istotę, własność osobowa jest zaś jakby formą ustanawiającą osobę, która przecież różni się realnie od innej osoby za sprawą przeciwieństwa relacji. Natomiast własność osobowa nie różni się realnie od istoty – w przeciwnym razie wynikałoby z tego, że w Bogu byłoby złożenie i że coś dodawałoby się do istoty Bożej jako przypadłość, albowiem wszystko, co jest poza istotą rzeczy, dodaje się do niej jako przypadłość. Własność osobowa różni się jednak od istoty co do sposobu poznawania i oznaczania. Istotę bowiem orzeka się bezwarunkowo, natomiast własność osobowa zakłada relację. Jest więc oczywiste, że jedność osoby nie dolicza się do liczby co do jedności istoty jako realnie od niej różna, lecz tylko co do sposobu poznawania. Et per hoc patet responsio ad obiecta. Nam primum procedebat secundum differentiam rei, quae quia non est in divinis inter unitatem essentiae et personae, non potest poni quaternitas in Deo. Powyższe daje też odpowiedź na zarzuty, albowiem zarzut 1. wychodzi od różnicy rzeczy, a ponieważ tej nie ma w Bogu między jednością istoty i osoby, to nie można głosić czwórcy w Bogu. Secundum vero procedebat secundum differentiam quae est ex modo intelligendi et significandi, ex qua provenit quod dicimus quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sunt unum, sed non unus. Natomiast zarzut 2. wychodzi od różnicy wynikającej ze sposobu poznawania i oznaczania, z czego wynika twierdzenie, że Ojciec i Syn, i Duch Święty są czymś jednym, ale nie są jeden. De angelis Quaestio 2 Kwestia 2 De angelis Deinde circa angelos quaerebantur duo: Następnie postawiono dwa pytania dotyczące aniołów: primo, de actione ipsorum, utrum scilicet quicquid agunt, agant per imperium voluntatis; pierwsze o ich działania, czy mianowicie wszystkie ich działania dokonują się rozkazem woli; secundo, de loco ipsorum, utrum scilicet possint esse in convexo caeli empyrei, quod etiam quaerebatur circa corpora gloriosa. drugie o ich miejsce, czy mianowicie mogą przebywać na sklepieniu nieba empirejskiego – o to samo zapytano też w odniesieniu do ciał chwalebnych. Articulus 1 Artykuł 1 De actione ipsorum Ad primum sic proceditur. Videtur quod non quicquid agit angelus, agat per imperium voluntatis. Wydaje się, że nie wszystko, co robi anioł, robi rozkazem woli. Voluntas enim aequaliter se habet ad propinqua et remota; si ergo angelus ageret per solum imperium voluntatis, sequeretur quod non differret, ab hoc quod angelus aliquid ageret, quod esset propinquum vel remotum illud in quod agit; et sic nunquam oporteret quod de caelo ad terras descenderet ad aliquid hic agendum, quod est contra traditionem Sacrae Scripturae. 1. Wola bowiem na równi dotyczy rzeczy bliskich i dalekich. Gdyby więc anioł działał tylko przez rozkaz woli, to wynikałoby z tego, że nie byłoby różnicy w działaniu anioła ze względu na to, czy bliskie, czy odległe jest to, na co on działa. I w ten sposób nigdy nie musiałby zstępować na ziemię z nieba, by coś zrobić, co jest przeciw tradycji Pisma Świętego. Praeterea. Quantum ad voluntatem non differt unitas et multitudo: sicut enim aliquis potest velle movere unam rem, ita potest velle movere plures res, vel etiam totum universum; si ergo angelus ageret solum per imperium voluntatis, sequeretur quod posset movere totum universum, quod est impossibile, cum ipse sit pars universi; non ergo angelus agit solo imperio voluntatis. 2. Z punktu widzenia woli jedność i wielość nie różnią się: jak bowiem ktoś może chcieć poruszyć jedną rzecz, tak może chcieć poruszyć wiele rzeczy albo nawet cały wszechświat. Gdyby więc anioł działał tylko rozkazem woli, to wynikałoby z tego, że mógłby poruszać cały wszechświat, co jest niemożliwe, bo sam jest częścią wszechświata. Zatem anioł nie działa samym rozkazem woli. Sed contra. Omnis actio est ab aliqua virtute; sed in angelo non est alia virtus quam intellectus et voluntas, intellectus autem non agit nisi per voluntatem; ergo omnis actio angeli est per imperium voluntatis. Przeciw temu. Wszelkie działanie pochodzi od jakiejś władzy. Lecz w aniele nie ma innej władzy niż intelekt i wola – intelekt zaś nie działa inaczej niż za pośrednictwem woli. Zatem wszelkie działanie anioła dokonuje się rozkazem woli. Responsio. Dicendum quod omnis actio cuiuscumque rei est per formam naturae illius rei: nam, etsi sint alique formae accidentales principia actionum alicuius rei, oportet quod huiusmodi actiones reducantur sicut in primum principium in formam specificam illius rei agentis, sicut actio caloris ignis reducitur sicut in primum principium in formam substantialem ipsius, quae est etiam principium omnium accidentium propriorum ignis. Et ideo oportet se aliter habere in actionibus alicuius rei habentis naturam simplicem, et in actionibus rei habentis naturam compositam: si enim fuerit aliquid habens naturam simplicem, omnis actio eius erit secundum proprietatem et modum illius naturae, quod non contingit si habeat naturam compositam; omnis enim actio ignis est secundum proprietatem naturae ignis, in cultello autem ignito est quedam actio non pertinens ad proprietatem ignis, scilicet incisio. Odpowiedź. Wszelkie działanie każdej rzeczy dokonuje się przez formę natury tej rzeczy. Choć bowiem niektóre formy przypadłościowe są zasadami działań jakiejś rzeczy, to jednak tego rodzaju działania sprowadzają się – jako do pierwszej zasady – do formy gatunkowej tej działającej rzeczy. Na przykład działanie ciepła ognia sprowadza się – jako do pierwszej zasady – do jego formy substancjalnej, która jest także zasadą wszystkich właściwych przypadłości ognia. Dlatego też inaczej musi być w działaniach rzeczy, które mają prostą naturę, niż w działaniach rzeczy mających złożoną naturę. Gdyby bowiem coś miało prostą naturę, to wszelkie tego działanie dokonywałoby się według własności i sposobu bytowania jego natury, co nie miałoby miejsca, gdyby miało złożoną naturę. Wszelkie bowiem działanie ognia dokonuje się według właściwości natury ognia, w rozpalonym zaś nożu jest pewne działanie niezwiązane z własnością ognia, mianowicie cięcie. Et hoc etiam considerandum est in substantiis spiritualibus. Anima enim humana non est totaliter intellectus, sed participat intellectualitatem; unde est in ea aliqua virtus et actio quae non pertinet ad intellectualem naturam, sicut precipue patet in his quae pertinent ad animam vegetabilem. Sed angelus est totaliter intellectualis naturae; et ideo oportet quod omnis eius actio sit secundum intellectum. Unde beatus Dionysius dicit, IV capitulo De divinis nominibus, quod angeli habent substantias et virtutes et operationes intellectuales. Intellectus autem non agit nisi mediante voluntate, quia motus voluntatis est inclinatio sequens formam intellectam. Unde oportet quod quidquid angelus agit, agat per imperium voluntatis. To samo należy wziąć pod uwagę także w substancjach duchowych. Dusza ludzka nie jest bowiem całkowicie intelektem, lecz uczestniczy w rozumności, toteż jest w niej jakaś władza i działanie, które nie dotyczy natury intelektualnej, co widać zwłaszcza w tym, co dotyczy duszy wegetatywnej. Anioł jednak ma całkowicie intelektualną naturę, dlatego też wszelkie jego działanie musi dokonywać się przez intelekt. Stąd św. Dionizy mówi w czwartym rozdziale O imionach boskich, że aniołowie mają substancje, władze i działania intelektualne. Intelekt zaś działa zawsze za pośrednictwem woli, ponieważ ruch woli jest skłonnością podążającą za poznaną formą. Tak więc cokolwiek czyni anioł, musi to czynić rozkazem woli. Sed tamen considerandum est quod, cum virtus sit media inter essentiam et operationem, oportet quod virtus et operatio cuiuslibet rei proportionetur essentiae eius; unde superioris angeli, cuius est essentia nobilior, est etiam virtus efficacior, sicut ad intelligendum, ita etiam ad agendum in res exteriores. Et secundum hoc actio angeli limitatur ad aliquem effectum, quia nec virtutem nec essentiam habet infinitam. Należy jednak rozważyć, że skoro władza jest czymś pośrednim między istotą i działaniem, to władza i działanie każdej rzeczy muszą być dostosowane do jej istoty. Tak więc wyższy anioł, którego istota jest szlachetniejsza, ma także skuteczniejszą władzę tak w poznawaniu, jak w działaniu na rzeczy zewnętrzne. Zgodnie z tym działanie anioła ogranicza się do określonego skutku, ponieważ ani jego istota, ani władza nie są nieskończone. Ad primum ergo dicendum quod actio voluntatis angelicae radicatur in essentia eius, a qua procedit eius virtus et operatio; oportet autem movens esse simul cum mobili quod ab eo movetur, ut habetur in VII Physicorum; et ideo oportet substantiam angeli aliqualiter coniungi rebus quas movet. Na zarzuty należy odpowiedzieć: Ad 1. Działanie woli anielskiej jest zakorzenione w istocie anioła, która jest źródłem jego władzy i działania. Poruszający zaś musi być jednocześnie z ruchomym, które jest przez niego poruszane, jak głosi VII księga Fizyki. Dlatego też substancja anioła musi w jakiś sposób połączyć się z rzeczami, które porusza. Ad secundum dicendum quod, quia actio voluntatis limitatur secundum modum essentiae, non oportet quod angelus possit agere omnia quae potest velle. Ad 2. Ponieważ działanie woli jest ograniczone do sposobu bytowania istoty, anioł nie musi móc sprawiać wszystkiego, czego może chcieć. Articulus 2 Artykuł 2 De loco ipsorum Ad secundum sic proceditur. Videtur quod angelus non possit esse in convexo caeli empyrei. Wydaje się, że anioł nie może przebywać na sklepieniu nieba empirejskiego. Dicit enim Anselmus quod in nihilo nihil esse potest; sed extra caelum empyreum nihil est; ergo angelus non potest esse in convexo caeli empyrei: sic enim esset extra caelum empyreum. 1. Anzelm powiada bowiem, że w niczym nie może być niczego. Lecz poza niebem empirejskim nie ma nic. Zatem anioł nie może przebywać na sklepieniu nieba empirejskiego, bo w ten sposób znajdowałby się poza niebem empirejskim. Item. Videtur quod nec corpus gloriosum ibi possit esse. Omne enim corpus necesse est in loco esse; sed extra caelum empyreum non est aliquis locus; ergo non potest esse corpus gloriosum extra caelum empyreum. 2. Wydaje się, że ciało uwielbione też nie może tam się znajdować. Każde ciało bowiem koniecznie musi znajdować się w miejscu. Lecz poza niebem empirejskim nie ma żadnego miejsca. Zatem ciało chwalebne nie może przebywać poza niebem empirejskim.