Quodlibet XI Quodlibet XI De Deo, de angelis et de hominibus De Deo Quaestio 1 Kwestia 1 De immensitate ipsius Quaesitum fuit de Deo, de angelis et de hominibus. Zapytano o Boga, aniołów i ludzi. De Deo quaesitum fuit de immensitate ipsius, de cognitione eius et de praedestinatione? Co do Boga były pytania o Jego niezmierność, poznanie i predestynację. Articulus unicus Jedyny artykuł Utram solius Dei sit proprium esse ubique Circa immensitatem vero Dei quaesitum fuit utrum solius Dei sit proprium esse ubique. Ostendebatur quod non. W odniesieniu do niezmierności Boga zapytano, czy tylko Jemu właściwe jest bycie wszędzie. Wykazywano, że nie. Numerus enim est in rebus numeratis; sed constat quod omnes partes universi sunt numeratae; ergo numerus est in omnibus partibus universi, et sic videtur quod sit ubique; non est igitur solius Dei proprium esse ubique. 1. Liczba bowiem jest w rzeczach policzonych. Lecz wiadomo, że wszystkie części wszechświata są policzone; a zatem liczba jest we wszystkich częściach świata, tak więc wydaje się, że jest wszędzie. Zatem nie tylko Bogu właściwe jest bycie wszędzie. Praeterea. Universale est quod est ubique et semper; sed universale non est hoc quod Deus; ergo non est proprium solius Dei esse ubique et semper. 2. Powszechnikiem jest to, co jest wszędzie i zawsze. Lecz powszechnik nie jest tym, czym Bóg. A zatem nie tylko Bogu właściwe jest bycie wszędzie i zawsze. Praeterea. Substantia spiritualis excedit corporalem; sed hoc quod dicitur “esse ubique” pertinet ad substantiam corporalem, quia in solis corporalibus est proprie assignare locum; ergo multo magis “esse ubique” pertinet ad substantias spirituales, et sic videtur quod non sit solius Dei proprium. 3. Substancja duchowa wykracza ponad cielesną. Lecz zwrot „bycie wszędzie” dotyczy substancji cielesnej, ponieważ tylko w ciałach w sposób właściwy wyznacza się miejsce. Tym bardziej więc bycie wszędzie dotyczy substancji duchowych. Wydaje się więc, że jest właściwe nie tylko Bogu. Praeterea. Ad commendationem terreni regis pertinet quod possit gubernare etiam in absentia sua regnum; sed Deus est commendabilior omni rege; ergo videtur quod etiam competat sibi ad commendationem quod gubernet totum universum vel aliquas partes in absentia sua; et sic non videtur quod sit Dei proprium esse ubique. 4. Do zalet ziemskiego króla należy możliwość rządzenia królestwem także podczas nieobecności. Lecz Bóg jest lepszy od wszelkiego króla. Wydaje się więc, że należy do Jego zalet zarządzanie całym światem albo jakimiś Jego częściami także podczas nieobecności. I tak wydaje się, że Bogu nie jest właściwe bycie wszędzie. Praeterea. Constat quod quaedam dicuntur Deo esse propinqua et quaedam remota, et quanto magis sunt remota, tanto magis sunt corruptibilia; non autem possent dici aliqua propinqua et aliqua remota Deo si Deus esset ubique; ergo videtur quod Deus non sit ubique. 5. Wiadomo, że mówi się, iż pewne rzeczy są Bogu bliskie, a inne odeń odległe, a im są odleglejsze, tym bardziej podatne na zniszczenie. Nie można by zaś mówić, że jedne są bliskie, a inne odległe, gdyby Bóg był wszędzie. A zatem wydaje się, że Bóg nie jest wszędzie. Praeterea. Dato quod tota machina mundialis esset unum corpus continuum, constat quod illud corpus esset ubique; non igitur est solius Dei proprium esse ubique. 6. Gdyby przyjąć, że cała machina świata jest jednym ciągłym ciałem, stanie się jasne, że to ciało byłoby wszędzie, a zatem nie tylko Bogu jest właściwe bycie wszędzie. Contra. Ambrosius probat Spiritum Sanctum esse Deum quia est ubique; sed, si esse ubique non esset solius Dei proprium, ratio Ambrosii non valeret; cum ergo ratio huiusmodi valeat, videtur quod sit solius Dei proprium esse ubique. Przeciw temu. Ambroży dowodzi, że Duch Święty jest Bogiem, ponieważ jest wszędzie. Gdyby jednak bycie wszędzie nie było właściwe tylko Bogu, rozumowanie Ambrożego nie byłoby trafne. Skoro więc tego rodzaju rozumowanie jest trafne, to wydaje się, że bycie wszędzie jest właściwe tylko Bogu. Responsio. Dicendum quod spiritualia dicuntur esse in loco non quidem per contactum magnitudinis, sed virtutis, et ideo secundum rationem virtutis cuiuslibet rei spiritualis oportet nos loqui de loco in quo est. Virtus autem Dei est infinita, quae quidem infinitas apparet quantum ad duo: primo, quia non solum excedit creaturas quae sunt, fuerunt et erunt, sed etiam omnes quae possunt imaginari, ergo Deus non solum est in illis quae sunt, fuerunt et erunt, sed etiam in illis quae possunt imaginari esse; secundo, quia virtus Dei simul et semel in omnibus operatur, simul et in singulis secundum proprium modum rerum, et ideo esse ubique proprie acceptum soli Deo competit, aliis autem rebus competit esse ubique improprie. Odpowiedź. Powiada się, że byty duchowe znajdują się w miejscu przez styk nie wielkości, lecz mocy. I dlatego zgodnie z pojęciem mocy każdej rzeczy duchowej należy mówić o miejscu, w którym jest. Moc Boga zaś jest nieskończona, a jej nieskończoność objawia się w dwojako: po pierwsze , w tym, że przekracza nie tylko stworzenia, które są, były i będą, ale także wszystkie, które można sobie wyobrazić. A zatem Bóg jest nie tylko w tych, które są, były i będą, lecz także w tych, których istnienie można sobie wyobrazić. Po drugie , w tym, że moc Boga działa jednocześnie i naraz we wszystkim, jednocześnie i w poszczególnych rzeczach zgodnie z właściwym im sposobem bytowania, i dlatego bycie wszędzie w sensie ścisłym przysługuje tylko Bogu, a innym rzeczom niewłaściwie. Unde distinguitur modus quo Deus est ubique, et quo aliae res quibus aliquo modo competit esse ubique. Nam huiusmodi dicuntur esse ubique quia sunt tantum in his quae sunt et praesentia sunt, Deus autem non solum in his quae sunt, sed etiam in imaginatis et in praeteritis et futuris. Item, aliae res non sunt ubique sicut in uno loco, sed sicut in diversis locis, sed Deus ita est ubique quod est in quolibet et in toto, quia eius virtus habet efficatiam non solum in id quod est commune universo, sed etiam in id quod est proprium unicuique rei particulare, et ideo est in omnibus sicut in uno loco et sicut in pluribus, quod est proprie esse ubique. Wobec tego sposób, w który Bóg jest wszędzie, różni się od tego, w który bycie wszędzie przysługuje w jakiś sposób pozostałym rzeczom. O nich bowiem mówi się, że są wszędzie, ponieważ są jedynie w tych, które są i są obecne, Bóg zaś jest nie tylko w tych, które są, lecz także w wyobrażonych, przeszłych i przyszłych. Poza tym inne rzeczy nie są wszędzie jako w jednym miejscu, lecz jako w wielu miejscach, Bóg natomiast jest wszędzie tak, że jest w czymś i w całości, ponieważ Jego moc jest skuteczna nie tylko w tym, co jest wspólne dla wszechświata, ale także w tym, co jest właściwe każdej szczegółowej rzeczy. I dlatego jest On we wszystkim jako w jednym miejscu i jako w wielu, co jest byciem wszędzie w znaczeniu ścisłym. Unde, cum hoc modo solus Deus sit ubique, solius Dei est proprium esse ubique. Skoro więc w ten sposób tylko Bóg jest wszędzie, to tylko Bogu jest właściwe bycie wszędzie. Ad primum ergo dicendum quod numerus non est in rebus numeratis sicut in loco, sed sicut accidens in subiecto. Praeterea, unus numerus, licet sit in omnibus numeratis sicut unica existentia, non tamen est in qualibet parte, quia non quaelibet pars numeratur eodem numero. Item, numerus non est omnino unus, sed multitudo quaedam; Deus autem est in rebus per virtutem suam et in singulis operatur, ut dictum est. Na zarzuty należy odpowiedzieć: Ad 1. Liczba jest w policzonych rzeczach nie jak w miejscu, lecz jak przypadłość w podmiocie. Ponadto jedna liczba, choć jest we wszystkich policzonych jako jedno tkwiące w nich, to jednak nie jest w każdej części, ponieważ nie każdą część liczy się tą samą liczbą. Poza tym liczba nie jest całkowicie jedna, lecz jest pewną wielością. Bóg natomiast jest w rzeczach swoją mocą i działa w poszczególnych z nich, jak zostało powiedziane. Ad secundum dicendum quod universale dicitur esse ubique et semper magis per remotionem quam per positionem: non enim dicitur esse ubique et semper eo quod sit in omni loco et in omni tempore, sed quia abstrahit ab his quae determinant locum et tempus determinatum. Et praeterea, universalia non sunt subsistentia. Ad 2. O powszechniku mówi się, że jest wszędzie i zawsze raczej przez zaprzeczenie niż stwierdzenie. Nie powiada się bowiem, że jest wszędzie i zawsze dlatego, że jest w każdym miejscu i w każdym czasie, ale dlatego, że abstrahuje od tego, co wyznacza określone miejsce i czas. A poza tym powszechniki nie są samoistne. Ad tertium dicendum quod substantia spiritualis excedit corporalem excessu dignitatis naturae, sed non in virtute agendi, immo videmus quod multae substantiae spirituales habent determinata corpora in quibus agant, sicut anima rationalis corpus humanum. Et ideo non tenet. Ad 3. Substancja duchowa przewyższa cielesną godnością natury, ale nie mocą działania. Widzimy przecież, że wiele substancji duchowych ma określone ciała, w których działają, tak jak dusza rozumna ma ciało ludzkie. Dlatego rozumowanie nie jest dobre. Ad quartum dicendum quod non esse ubique per regnum est ad defectum regis terreni, propter circumscriptionem suae substantiae; Deus autem cum sit incircumscriptus, est ubique; et tamen, si non esset ubique, nihilominus gubernaret omnia sua iustitia. Unde in rege terreno non esse praesens est ad defectum, sed quod gubernet in absentia est ad commendationem; Deus autem et ubique est et omnia gubernat. Ad 4. Niebycie wszędzie w królestwie jest ułomnością króla ziemskiego z uwagi na ograniczenie jego substancji. Bóg natomiast, ponieważ nie ma granic, jest wszędzie, a mimo to, gdyby nie był wszędzie, niemniej rządziłby wszystkim swoją sprawiedliwością. A zatem w królu ziemskim bycie nieobecnym jest pewną ułomnością, a to, że rządzi pod swoją nieobecność, jest pewną zaletą. Bóg zaś i jest wszędzie, i rządzi wszystkim. Ad quintum dicendum quod huiusmodi distantia et propinquitas creaturarum ad Deum non est secundum locum, sed secundum similitudinem et dissimilitudinem: nam illa quae magis assimilantur Deo dicuntur esse sibi propinquiora, quae vero magis recedunt a similitudine ipsius dicuntur esse sibi remotiora. Ad 5. Tego rodzaju oddalenie i bliskość stworzeń do Boga dokonuje się nie co do miejsca, lecz co do podobieństwa i niepodobieństwa, albowiem rzeczy podobniejsze do Boga nazywamy bliższymi Mu, a te, które są mniej podobne, nazywamy odleglejszymi. Ad sextum dicendum quod, dato quod tota machina mundialis esset unum corpus continuum, non tamen propter hoc posset imaginari quod esset ubique, sed in uno loco tantum, quia tunc illud in quo esset acciperetur pro uno loco, et sic non attingeret quodlibet particulare, quod esse ubique complectitur in sua ratione. Ad 6. Nawet przyjąwszy, że cała machina świata byłaby jednym ciągłym ciałem, to jednak z uwagi na to nie można byłoby sobie wyobrażać, że jest ono wszędzie, lecz tylko w jednym miejscu, ponieważ to, w czym by było, byłoby traktowane jako jedno miejsce – i tak nie sięgałoby każdego bytu szczegółowego, a to należy do pojęcia bycia wszędzie. Quaestio 2 Kwestia 2 De cognitione eius Articulus unicus Jedyny artykuł Utrum Deus cognoscat malum per bonum Circa cognitionem vero Dei quaerebatur utrum Deus cognoscat malum per bonum? Et videtur quod non. Co do poznania Boga zapytano, czy Bóg poznaje zło przez dobro. Wydaje się, że nie. Quia cognoscere unum per aliud pertinet ad defectum cognitionis; sed in divina cognitione nullus defectus esse potest; ergo videtur quod Deus non cognoscat malum per bonum. 1. Poznawanie bowiem jednego przez drugie stanowi o ułomności poznania. Lecz w poznaniu Bożym nie może być żadnej ułomności. A zatem wydaje się, że Bóg nie poznaje zła przez dobro. Praeterea. Cognoscere unum per aliud est in cognoscendo discurrere; sed in divina cognitione non est discursus; ergo, cum cognoscere malum per bonum sit cognoscere unum per aliud, videtur quod Deus non cognoscat malum per bonum. 2. Poznawać jedno przez drugie to przebiegać w poznaniu. Lecz w Bożym poznaniu nie ma przebiegu. Skoro zatem poznawać zło przez dobro to poznawać jedno przez coś innego, to wydaje się, że Bóg nie poznaje zła przez dobro. Praeterea. Quicquid Deus cognoscit, cognoscit per essentiam suam; sed malum non est effectus essentiae divinae; nec est ei oppositum, ut dicit Augustinus; ergo videtur quod Deus non cognoscat malum per bonum. 3. Cokolwiek Bóg poznaje, poznaje przez swoją istotę. Lecz zło nie jest skutkiem boskiej istoty ani nie jest jej przeciwne, jak powiada Augustyn. A zatem wydaje się, że Bóg nie poznaje zła przez dobro. Praeterea. Philosophus dicit in III De anima quod intellectus qui est semper in actu non cognoscet privationem; sed intellectus divinus est semper in actu; ergo etc. 4. Filozof powiada w III księdze O duszy, że intelekt, który jest zawsze w akcie, nie poznaje braku. Lecz intelekt boski jest zawsze w akcie, a zatem itd. Praeterea. Omne quod cognoscitur, cognoscitur per aliquam similitudinem in ipso cognoscente existentem; sed malum non habet aliquam similitudinem in Deo; ergo Deus non cognoscit malum per aliquod bonum quod in ipso existit. 5. Wszystko, co się poznaje, poznaje się przez jakąś podobiznę tkwiącą w poznającym. Lecz zło nie ma żadnej podobizny w Bogu. A zatem Bóg nie poznaje zła przez jakieś dobro, które w Nim tkwi.