Quodlibet XII Quodlibet XII De rebus quae sunt supra hominem et de rebus humanis De rebus quae sunt supra hominem De Deo Quaestio 1 Kwestia 1 Quantum ad suum esse Quaesitum est de rebus quae sunt supra hominem et de rebus humanis. Zapytano o rzeczy, które są ponad człowiekiem, i o rzeczy ludzkie. Circa primum quaesitum est de Deo, de angelis et de caelo. Co do pierwszego zapytano o Boga, o aniołów i o niebo. Circa primum quaesitum est de Deo quantum ad suum esse, quantum ad suam potentiam, quantum ad eius praedestinationem. Co do pierwszego zapytano o bycie Boga, moc i predestynację. Articulus unicus Jedyny artykuł Utrum in Deo sit tantum unum esse, scilicet essentiale, aut praeter illud sit etiam in Deo esse personale Circa primum quaesitum est utrum in Deo sit tantum unum esse, scilicet essentiale, vel praeter illud sit etiam in Deo esse personale. Et videtur quod sic. Co do pierwszego zapytano, czy w Bogu jest tylko jedno bycie, mianowicie istotowe, czy też poza nim jest w Bogu również bycie osobowe . Wydaje się, że tak. Quia aliud est Patrem esse, aliud Filium esse et aliud Spiritum Sanctum esse; sed esse essentiale non est aliud et aliud; ergo etc. 1. Ponieważ czym innym jest być Ojcem, czym innym być Synem i czym innym być Duchem Świętym. Lecz bycie istotowe nie jest czymś innym i czymś innym. Zatem, itd. Praeterea. Proprium formae est quod det esse; sed in divinis sunt tres proprietates personales, quae optinent vicem formae; ergo etc. 2. Właściwe formie jest dawanie bycia. Lecz w Bogu są trzy właściwości osobowe, które pełnią rolę formy. Zatem, itd. Contra. Augustinus dicit: in divinis tantum unum esse. Przeciw temu. Augustyn powiada: w Bogu jest tylko jedno bycie. Responsio. Dicendum quod veritas fidei habet quod in divinis solum est distinctio quae est secundum relationes oppositas; relatio autem, sicut et quaelibet forma, habet esse ex comparatione ad illud cui inest; unde esse filiationis est per comparationem ad subiectum cui inest. Relatio autem in divinis non distinguitur ab eo cui inest vel in quo est, quia est ipsa res quae refertur; sed distinguitur solum ex parte eius cui opponitur, et ex hac parte non consideratur esse relationis, sed distinctio et oppositi eius. Et ideo est in Deo unum tantum esse, scilicet essentiale. Odpowiedź. Prawdą wiary jest to, że w Bogu jest wyłącznie rozróżnienie według relacji przeciwstawnych. Relacja zaś, tak jak każda forma, ma bycie dzięki odniesieniu do tego, w czym tkwi. Toteż bycie synostwa jest dzięki odniesieniu do podmiotu, w którym tkwi. Relacja zaś w Bogu nie różni się od tego, w czym tkwi bądź w czym jest, ponieważ jest samą rzeczą, która się odnosi, a różni się tylko od strony tego, czemu jest przeciwstawna. Od tej zaś strony nie rozpatruje się bycia relacji, lecz jej odróżnienie i przeciwieństwo. Dlatego właśnie w Bogu jest tylko jedno bycie, mianowicie istotowe. Ad primum ergo dicendum quod esse dupliciter dicitur: quandoque enim esse idem est quod actus entis; quandoque autem significat compositionem enunciationis et sic significat actum intellectus; quo modo intelligitur quando dicitur quod aliud est esse Patris et aliud Filii, non primo modo. Na zarzuty należy odpowiedzieć: Ad 1. Bycie orzeka się na dwa sposoby: czasem bowiem bycie jest tożsame z aktem bytu, czasem oznacza złożenie w wypowiedzi – w ten sposób oznacza akt intelektu i tak rozumie się je, mówiąc, że czym innym jest bycie Ojca, a czym innym Syna, a nie w pierwszy sposób. Ad secundum dicendum quod, sicut et quaelibet forma, paternitas facit esse, scilicet Patrem, qui est divinum esse, et facit tantum unum esse in quantum paternitas facit esse. Ad 2. Jak każda forma, ojcostwo sprawia bycie, mianowicie bycie Ojcem, które jest byciem boskim; i sprawia tylko jedno bycie w tej mierze, w jakiej ojcostwo sprawia bycie. Quaestio 2 Kwestia 2 Quantum ad suam potentiam Deinde quaesitum est de potentia Dei. Następnie zapytano o moc Boga: Et primo, utrum Deus possit facere contradictoria esse simul; po pierwsze, czy Bóg może sprawić, by rzeczy sprzeczne istniały jednocześnie; secundo, utrum possit facere infinita in actu. po drugie, czy może stworzyć byty nieskończone w akcie. Articulus 1 Artykuł 1 Utrum Deus possit facere contradictoria esse simul Responsio. Ad primum dicendum quod non. Et hoc non importat in Deo imperfectionem potentiae, sed quia hoc non habet rationem possibilis. Nam omnis virtus activa producit effectum similem sibi; omne autem quod agit, agit inquantum est ens actu; ergo effectus agentis est ens actu; quicquid ergo repugnat ei quod est esse actu, repugnat potentiae activae. Quod esset, si contradictoria simul essent. Na pierwsze odpowiadam: nie. I nie pociąga to za sobą w Bogu niedoskonałości mocy, lecz nie mieści się w pojęciu tego, co możliwe. Wszelka bowiem władza czynna tworzy skutek sobie podobny. Wszystko zaś, co działa, działa w takiej mierze, w jakiej jest bytem w akcie – zatem skutek działającego jest bytem w akcie. Cokolwiek zaś przeciwstawia się temu, czym jest bycie w akcie, przeciwstawia się mocy czynnej. A tak by było, gdyby rzeczy sprzeczne zaistniały jednocześnie. Articulus 2 Artykuł 2 Utrum possit facere infinita in actu Ad secundum dicendum quod esse aliquid infinitum actu posset suspicari ex primo aspectu quod esset impossibile, quia sequeretur illud esse aequale Deo. Sed hoc non sequitur, quia ei quod est infinitum omnibus modis non adaequatur illud quod est infinitum uno modo: dato enim quod esset ignis infinitus secundum magnitudinem, non adaequabitur Deo, quia, etsi sit infinitus ignis in quantitate, tamen est quid finitum specie, Deus autem omnibus modis est infinitus. Na drugie odpowiadam, że istnienie czegoś nieskończonego w akcie można podważyć na pierwszy rzut oka jako niemożliwe, bo wynikałoby z tego, że takie coś byłoby równe Bogu. Taki wniosek jednak nie jest poprawny, ponieważ temu, co jest nieskończone pod każdym względem, nie dorównuje to, co jest nieskończone tylko w jeden sposób. Założywszy bowiem, że istniałby ogień o nieskończonych rozmiarach, nie dorównywałby on Bogu, ponieważ choć byłby ogniem o nieskończonej wielkości, to jednak byłby czymś skończonym co do gatunku. Bóg zaś jest nieskończony na wszelkie sposoby. Cum ergo quaeritur utrum sit possibile Deo facere aliquod infinitum in actu, dicendum quod non. Potentiae enim agentis per intellectum aliquid repugnat dupliciter: uno modo quia repugnat potentiae eius; alio modo quia repugnat modo quo agit. Primo modo non repugnat potentiae Dei absolute, quia non implicat contradictionem. Sed, si consideretur modus quo Deus agit, non est possibile: Deus enim agit per suum intellectum et per Verbum, quod est formativum omnium; unde oportet quod omnia quae agit sint formata. Infinitum autem accipitur sicut materia sine forma, nam infinitum se tenet ex parte materiae. Si ergo Deus hoc ageret, sequeretur quod opus Dei esset aliquid informe, et hoc repugnat ei per quod agit et modo agendi, quia per Verbum suum omnia agit, quo omnia formantur. Skoro więc pytamy, czy jest możliwe, by Bóg stworzył coś nieskończonego w akcie, odpowiadam, że nie. Mocy bowiem działającej przez intelekt przeciwstawia się coś na dwa sposoby: po pierwsze, ponieważ sprzeciwia się jego mocy, po drugie, ponieważ sprzeciwia się sposobowi, w który on działa. W pierwszy sposób nie sprzeciwia się absolutnej mocy Boga, ponieważ nie zakłada sprzeczności. Jeżeli natomiast rozważy się sposób, w który działa Bóg, nie jest to możliwe. Bóg bowiem działa przez intelekt i przez Słowo, które kształtuje wszystko. Tak więc wszystko, co stwarza, musi być ukształtowane. Nieskończone natomiast rozumie się jako materię bez formy, albowiem nieskończone jest coś za sprawą materii. Gdyby więc Bóg stwarzał coś takiego, wynikałoby z tego, że dzieło Boga jest czymś nieukształtowanym, a to sprzeciwia się temu, za pośrednictwem czego On działa, oraz Jego sposobowi działania, ponieważ stwarza wszystko przez Słowo, które kształtuje wszystko. Quaestio 3 Kwestia 3 Quantum ad eius praedestinationem Articulus 1 Artykuł 1 Utrum sit certa Deinde quaesitum est de praedestinatione, utrum sit certa. Et videtur quod non. Następnie zapytano o predestynację, czy predestynacja jest pewna. Wydaje się, że nie. Quia possibile est praedestinatum damnari, sicut Petrum, si fuisset statim mortuus quando peccavit Christum negando. 1. Możliwe jest, by predestynowany był potępiony, tak jak byłoby z Piotrem, gdyby nagle umarł wówczas, kiedy zgrzeszył, zapierając się Chrystusa.